Een second opinion vragen kan zeer de moeite waard zijn. Een herziening van de diagnose komt in een kwart van de gevallen voor.
Uit onderzoek in Nederland tussen 2007 en 2015 blijkt dat in 27 procent van de gevallen bij consultatie van één van de specialisten uit het netwerk van Best Doctors de diagnose werd herzien. In 41 procent van de gevallen werd een andere behandeling geadviseerd.
Het aantal misdiagnoses lijkt ook toe te nemen. Over de periode van 2007 tot 2013 rapporteerde Best Doctors nog dat in 19 procent van de gevallen een diagnose werd herzien bij een consultatie bij een van de specialisten van Best Doctors. Wijziging van de behandeling gebeurde in de jaren van 2007 tot 2003 in 46 procent van de gevallen in Nederland. Op Europees niveau was dat toen respectievelijk 15 en 44 procent.
Uit verschillende internationale onderzoeken blijkt dat 10 tot 15 procent van alle diagnoses niet klopt. In een recente studie in de VS rapporteerden 23 procent van de respondenten dat zijzelf of iemand in hun omgeving te maken had gehad met een medische fout. In de helft van die gevallen ging het om een diagnostische fout. In Groot-Brittannië heeft de National Health Service na onderzoek geconcludeerd dat diagnostische fouten met 35 procent de meest voorkomend reden waren dat mensen klaagden over de gezondheidszorg.
Best Doctors
Best Doctors is opgericht in 1989 door twee hoogleraren van de Harvard School of Medicine en werkt samen met specialisten uit de hele de wereld. De specialisten kunnen helpen bij het geven van aanvullende gespecialiseerde informatie over de aanvankelijke diagnose.
De organisatie sponsorde in Nederland ook de conferentie Diagnostic Error in Medicine (DEM). Dat deed Best Doctors in samenwerking met de Amerikaanse Society to Improve Diagnosis in Medicine (SIDM) in voor het eerst in Europa. Deze vereniging richt zich wereldwijd op het verminderen van diagnostische fouten in de gezondheidszorg.
Op het DEM-congres, dat vorige week donderdag en vrijdag plaatsvond in het Erasmus MC in Rotterdam, bogen deskundigen van over de hele wereld zich over de vraag hoe diagnostische fouten ontstaan en hoe deze kunnen worden voorkomen.
“Uitvinden hoe en waarom een diagnose gemist, te laat of verkeerd gesteld werd, is niet gemakkelijk”, licht Laura Zwaan, onderzoeker aan het Erasmus Medisch Centrum en voorzitter van deze conferentie, toe. “Bovendien ligt het onderwerp erg gevoelig. Aan een verkeerde diagnose ligt zelden één aanwijsbare reden ten grondslag.”
Schade
In Nederland doet ook het NIVEL doorgaand onderzoek naar patiëntveiligheid en in het kader daarvan ook naar diagnostische fouten en de eventuele vermijdbare schade die daardoor ontstaat. Daarbij laat het NIVEL structureel een dossier opnieuw bekijken door specialisten: wat was de diagnose, klopte die en zo nee, wat ging er mis? De resultaten publiceert het onderzoeksinstituut in de Monitor Zorggerelateerde Schade.
NIVEL-directeur en researcher Cordula Wagner was een van de sprekers op de conferentie, waar zij de resultaten van dit onderzoeksprogramma presenteerde. Het aantal medische casussen waarbij schade werd aangericht die voorkomen had kunnen worden is omlaag gegaan van 2.9 procent in 2001 naar 1,6 procent in 2012, het jaar dat de laatste dat de monitor verscheen. Het aantal sterfgevallen dat voorkomen had kunnen worden ging eveneens omlaag, van 4,1 naar 2,6 procent. Kleine percentages, maar in absolute aantallen gaat het om duizenden patiënten, een resultaat dat wel degelijk significant is, aldus Wagner.
Bij een tussentijdse rapportage in 2004 waren beide cijfers juist gestegen. Het verschil? Volgens Wagner is dit met name te danken aan het feit dat de meeste Nederlandse ziekenhuizen deelnemen aan het VMS Veiligheidsprogramma. Dit programma helpt sinds 2008 ziekenhuizen bij het ontwikkelen van hun veiligheidsmanagementsystemen.
Het NIVEL laat zich bewust uit over vermijdbaarheid en niet over verwijtbaarheid bij medische fouten. Verwijtbaarheid is immers een juridische term, waarachter opzet of grove nalatigheid schuilt. Of daar sprake van is laat het NIVEL aan rechters.
Imago
Dit verschil is ook op de conferentie in Rotterdam onderwerp van discussie. Vooral voor de publieke opinie over de zorgsector is het een belangrijk verschil. De media-aandacht voor medische missers heeft het imago van de medische beroepsgroep geen goed gedaan.
Om dat imago te herstellen, moet de sector zelf openheid van zaken geven over fouten, vinden veel van de bezoekers van het DEM-congres. Daarentegen heerst er ook vrees voor verdere imagoschade. Dat artsen feilbaar zijn kan voor patiënten een moeilijk te verwerken waarheid zijn.
Van begin af aan eerlijk zijn, als je niet honderd procent zeker bent van een diagnose? “Als ik patiënten uitleg dat ik wel een sterk vermoeden heb, maar het niet zeker weet, dan willen ze een second opinion”, zegt een van de aanwezigen.
Automatische piloot
In het belang van het publiek en de sector moet het aantal diagnostische fouten dan ook echt omlaag, betoogt Mark Graber, grondlegger van de Society to Improve Diagnosis in Medicine (SIDM).
In zijn werk constateert Graber dat zorgorganisaties weliswaar veel doen aan patiëntveiligheid, maar daarbij weinig oog hebben voor het voorkomen van verkeerde diagnoses. Medici op hun beurt blijken niet goed in staat om hun eigen feilbaarheid bij het stellen van een diagnose te beoordelen. Dit terwijl ze wel weten dat diagnostische fouten in alle medische deelsectoren wijdverbreid zijn.
De oplossing? Volgens Graber moet er in opleidingen en in de praktijk meer aandacht komen voor diagnostische fouten, hoe ze ontstaan en hoe ze voorkomen kunnen worden. In hun opleiding zouden artsen in spe ook meer moeten leren over hun eigen besluitvormingsproces. Een arts stelt een diagnose meestal in de eerste seconden dat hij een patiënt spreekt en ziet en dat gaat vaak op een soort automatische piloot, aldus Graber, terwijl vooral complexe patiënten soms meer bedachtzaamheid vereisen.
Langer nadenken is echter niet altijd gunstig, zo werpt Henk Schmidt tegen in zijn bijdrage aan de conferentie. Schmidt is hoogleraar psychologie aan de Erasmus Universiteit en heeft veel onderzoek gedaan naar besluitvormingsprocessen. Bij simpele medische problemen werkt langer reflecteren op de diagnose juist averechts, blijkt uit zijn onderzoek.
Tijdgebrek
Wat zowel volgens specialisten als eerstelijnsartsen ook zou kunnen bijdragen aan het voorkomen of tijdig corrigeren van foute diagnoses, is overleg met collega’s. Daar is echter vaak geen tijd meer voor. Artsen uit Nederland en het buitenland uiten op de conferentie hun zorg over de tijdsdruk waaronder zij werken. Onder het mom van efficiëntie en kostenbeheersing moeten zij in minder tijd meer patiënten zien. Daardoor blijft er te weinig tijd over om te overleggen met collega’s als je twijfels hebt bij een bepaalde diagnose, aldus de medici.