De veerkracht en eigen regie van burgers moeten de uitgangspunten zijn voor de gezondheidszorg van de toekomst. Dat vereist grote veranderingen in de opleiding en training van zorgprofessionals, maar ook in de toerusting van burgers. In haar tweede advies aan minister Schippers (Volksgezondheid) licht de commissie Innovatie Zorgberoepen & Opleidingen (IZO) van het Zorginstituut Nederland toe hoe dit kan worden vormgegeven.
Complexere zorgvragen, technologische ontwikkelingen, de recente decentralisaties en de toenemende rol van mantelzorgers en vrijwilligers. Deze veranderingen vragen veel van de kennis en kunde van professionals én burgers, stelt de commissie in het advies “Anders kijken, anders leren, ander doen: Grensoverstijgend leren en opleiden in zorg en welzijn in het digitale tijdperk”.
Anders kijken
Het begint met anders kijken, stelt de commissie IZO. De huidige focus op aandoeningen geeft onvoldoende inzicht in het dagelijks functioneren van individuen en groepen, en beperkingen daarin, stelt het zorginstituut. “Nu is iemand zijn aandoening, iemand is suikerpatiënt”, legt Kete Kervezee, commissievoorzitter uit. “Dat betekent dat diegene anderhalf uur per week wordt gezien als suikerpatiënt. Er is weinig oog voor hoe de rest van het leven van de patiënt eruit ziet, terwijl dit wel van invloed is.”
De commissie pleit voor een verschuiving van de nadruk op ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag. Ofwel, een verschuiving van een biomedisch model naar een biopsychosociaal model. “Dat betekent dat zorg en welzijn, geïntegreerd, bijdragen aan het jongs af aan van gezond leven, zowel thuis, op school, op het werk en in de buurt”, luidt het advies. Technologische ontwikkelingen krijgen daarbij een prominente rol.
Gezondheidsvaardigheden
Het nieuwe advies van de commissie IZO gaat uit van de vaardigheden van burgers om de regie te voeren over hun eigen gezondheid. “Je gezondheid is je eigen verantwoordelijkheid”, zegt Kervezee. “Maar wat je kunt doen en organiseren vanuit je eigen omgeving is sterk afhankelijk van je weerbaarheid, je zorgvaardigheden en sociale omstandigheden. Medische zorg moet er altijd zijn, maar er moet ook gewerkt worden aan het weerbaarder maken van mensen.”
Mensen ontwikkelen van jongs af aan leer- en gezondheidsvaardigheden, stelt het zorginsituut. Het advies ziet dan ook een zeer grote rol weggelegd voor het primair en voortgezet onderwijs. Het minimaliseren van laaggeletterdheid is een speerpunt.
Lerend vermogen
Ook de zorgprofessionals moeten een omslag maken. “Zij moeten veel meer gaan samenwerken. Daarvoor zullen ze veel meer van elkaar moeten weten, ze moeten elkaars taal spreken”, zegt de commissievoorzitter.
De commissie stelt in het advies dat in de toerusting van professionals samenhang moet komen tussen vakbekwaamheid, samenwerkend vermogen en lerend vermogen. “Vakbekwaamheid vormt de basis van het professionele handelen. Samenwerkend vermogen ontwikkelt zich in de praktijk en de opleidingen. Toekomstige professionals maken kennis met de praktijk waarin ze samen leren en werken. Lerend vermogen van professionals is essentieel”, aldus de commissie.
Anders doen
Het nieuwe advies van de commissie IZO komt niet uit de lucht vallen. Het is voortgekomen uit een breed overleg met opleiders, de werkvloer, brancheverenigingen en patiëntenverenigingen, en het sluit ook aan bij een beweging die al gaande is. Toch constateert de commissie dat systematische en gecoördineerde actie en landelijke kaders nodig zijn om de vele vernieuwingen te bundelen, te verbreden en te verankeren en om belemmeringen in wet- en regelgeving op te heffen. De commissie adviseert de minister daarom een langlopend Programma voor Zorg, welzijn en opleidingen in te stellen.
“We zien dat op verschillende plekken al wordt ingezet op de veranderingen die wij voorstellen. Toch is er enige haast geboden”, zegt Kervezee. “De demografische cijfers liegen er niet om, we moeten nu echt aan de slag. Dat vraagt om een meer gestructureerde aanpak.”
Kosten en bekostiging
Kervezee zou ook graag zien dat er anders gekeken wordt naar de kosten en bekostiging van de zorg. “We moeten aan de ene kant veel beter zichtbaar maken of iemand de zorg krijgt die nodig is en het geld dus goed besteed is. Daarnaast moeten we in de zorg anders gaan belonen. Nu nog financieren we medische handelingen, terwijl we die eigenlijk moeten voorkomen. Het is goed om te zien dat ook zorgverzekeraars zich nu buigen over de vraag wat zinnige zorg is.”
Verder zou er wat Kervezee betreft veel meer openheid moeten komen over fouten die worden gemaakt in de gezondheidszorg. “Nu zijn medische fouten nog met schaamte omhuld. Als we open kunnen zijn over fouten, kunnen we daar veel meer van leren. Dat moet terugkomen in de afspraken voor governance en toezicht.” Onlangs maakte ook de Inspectie voor de Gezondheidszorg bekend dat ze in openheid wil leren van meldingen van calamiteiten
Winst
Dit advies moet op drie manieren winst brengen, stelt Kervezee tot slot. “Het is beter voor de bevolking van Nederland, die van veel beter passende zorg wordt voorzien. Het is beter voor de zorgprofessional, omdat het veel leuker is om te werken als je deskundigheid wordt erkend, terwijl het ook veilig is om fouten te erkennen. En in de derde plaats zal het de opleiding ook veel leuker maken als er sneller een uitwisseling is tussen het onderwijs en de praktijk.“