Uitbreiding van de productie kost ziekenhuizen meer dan het oplevert. Tegenover een productiegroei van 1 procent staat gemiddeld 1,23 procent aan extra kosten. Schaalvergroting heeft daarmee de curatieve de sector de afgelopen jaren een productiviteitsverlies van bijna 5 procent opgeleverd.
Dit constateert het Centrum voor Innovaties en Publieke Sector Efficiëntie Studiesvan de TU Delft in een onlangs gepubliceerd onderzoek naar productiviteit en doelmatigheid in de Nederlandse ziekenhuizenonlangs. Volgens de onderzoekers hebben alle ziekenhuizen in Nederland te maken met schaalnadelen. “Groei van de schaalomvang heeft een remmende werking op de productiviteitsontwikkeling”, concluderen de onderzoekers. De onderzoekers voeren de schaalnadelen terug op de grote span of control en bureaucratisering.
Irrationeel
De onderzoekers duiden de nog altijd voortschrijdende schaalvergroting in de curatieve sector aan als een “irrationele ontwikkeling” die alleen te verklaren is uit de behoefte om marktmacht te creëren. “Meer marktmacht betekent hogere prijzen en zo lang de verwachte extra opbrengsten hiervan opwegen tegen de extra kosten, zet deze tendens zich voort”, stellen de onderzoekers. “Ook kan er bij het management een intrinsieke motivatie zijn tot schaalvergroting om het prestige en inkomen te verbeteren. De marktwerking lijkt hier dus een negatief effect te hebben. Het beleid zou zich dan ook moeten richten op het tegengaan van verdere schaalvergroting.”
Meevaller
Ondanks de door de TU Delft geconstateerde schaalnadelen is de overall-productiviteit in de Nederlandse ziekenhuizen in de periode tussen 2003 en 2010 met 14,7 procent gegroeid. Met een productiviteitsstijging van 35 procent hebben verpleegkundigen een belangrijk aandeel in deze productiviteitsstijging. “Als de groei van de arbeidsproductiviteit van het verplegend personeel zich blijft voortzetten, kan dit een meevaller betekenen voor de geraamde tekorten aan verplegend personeel”, vat onderzoeker Jos Blank de bevindingen samen. De productiviteitsgroei van kapitaal is eveneens sterk toegenomen (plus 39,1 procent).
Technologie
De stijging van de verpleegkundige arbeidsproductiviteit is met name te danken aan de toepassing van nieuwe technologieën. Hierdoor is de gemiddelde verpleegduur gedaald, waardoor verpleegkundigen per saldo meer patiënten helpen. Ook het toegenomen aandeel van relatief lichte behandelingen kan de uitkomst positief hebben beïnvloed. Hoewel er ook bij andere beroepsgroepen in het ziekenhuis sprake is van productiviteitsgroei, blijft deze onder de totale productiviteitsgroei van 14,7 procent. Medisch personeel is goed voor een groei van 14,5 procent, management en staf scoorden 12,4 procent en overig personeel ruim 10 procent.
Wet van Baumol
De productiviteitsontwikkeling in de ziekenhuizen toont volgens de onderzoekers het ongelijk van Baumol. Volgens de Wet van Baumol kent productiegroei in de niet-commerciële dienstverlenende sector vanwege het arbeidsintensieve karakter en opwaartse loondruk een natuurlijk neiging tot afname. De onderzoekers veronderstellen dat de Wet van Baumol vanwege de eigenheid van de sector geen vat heeft gehad op de curatieve zorg. “De productie van ziekenhuizen kenmerkt zich door complexe logistieke processen en de inzet van hoogwaardige technologie”, aldus de onderzoekers. “Dit maakt de ziekenhuissector geschikt voor substantiële verbeteringen in de productiviteit.”
Kostendoelmatigheid
Volgens de onderzoekers is verdere groei van de arbeidsproductiviteit een van de weinige instrumenten om de kosten in de zorg te drukken. Op het gebied van kostendoelmatigheid zitten de ziekenhuizen volgens de onderzoekers namelijk al aan hun limiet. “De gemiddelde kostendoelmatigheid ligt boven de 90 procent”, constateren de onderzoekers. “Dit gemiddelde is in vergelijking met andere doelmatigheidsstudies hoog te noemen. Op een klein deel van de ziekenhuizen na lijkt er voor de meeste ziekenhuizen niet veel winst te boeken wat betreft de kostendoelmatigheid.”
