Het gebruik van vrijheid beperkende maatregelen in de zorg is niet altijd te vermijden. Als Raad van Toezicht-lid ben ik onlangs met een bestuurder op een psychogeriatrische afdeling gaan kijken hoe zoiets in de praktijk werkt. In de kamer van een “poepsmeerder” kregen we uitleg van een verzorgende.
Ze vertelde dat een aantal ochtenden achter elkaar de kamer en het bed waren onder gesmeerd. Volgens protocol had ze eerst met de verpleeghuisarts overlegd wat de oorzaak zou kunnen zijn. Uiteindelijk was besloten dat de bewoner ‘s nachts een pyjamapak aan zou moeten krijgen, een pyjama waarvan bovenstuk en onderstuk aan elkaar zitten. Nadat volgens protocol eerst de familie om toestemming was gevraagd, is dat ook gebeurd. Ondertussen waren wel weer een aantal dagen verstreken.
Onpraktische regels
Ik vond het goed te horen dat je als dementerende niet vogelvrij bent zo gauw je achter slot woont. De bestuurder had een andere reactie. Hij vond dat dit liet zien hoe extreem ver de regelgeving soms gaat. Dit protocol was in overeenstemming met de wet BOPZ (bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen), die ook voor verpleeghuizen geldt. Die wet is soms onpraktisch, vond hij. Dagen achtereen een kamer schoonmaken nadat alles onder gesmeerd is, is geen pretje. Als er echt goed is nagedacht over wat de oorzaak zou kunnen zijn, zou je ook kunnen bepleiten dat je een maatregel mag nemen, zonder al dat overleg vooraf. Uiteraard wel met uitleg achteraf. Professionals die deze regels mede opstellen zijn het hier echter zelden mee eens. Zij vinden dat gemakzucht op de loer ligt als je te gemakkelijk van protocollen mag afwijken.
Ingrijpend
De vrijheidbeperkende maatregelen in de ouderenzorg die onder de wet BOPZ vallen, zijn lang niet allemaal even ingrijpend. Psychofarmaca die gebruikt worden om mensen rustig te maken, kunnen ingrijpend zijn. Dat heet chemische fixatie, en die naam zegt eigenlijk alles. Banden om iemand vast te binden en bladen om iemand klem te zetten zijn natuurlijk ook ingrijpend. Maar ook voor een mat met sensor die waarschuwt als iemand gaat dwalen, moet toestemming worden gevraagd. Dat beperkt de privacy. Het op de rem zetten van een rolstoel mag ook niet zomaar. En een pyjamapak is dus ook een maatregel die pas ingevoerd mag worden nadat het protocol gevolgd is.
Discussie
De verzorgende die ons te woord stond, sprak met liefde over de betreffende bewoner. Hij hield zo van hagelslag, maar er waren domoren die hem kaas voorzetten, en dan at hij niet. Het was goed iets van de context te zien, en hoe er gestreefd wordt naar een zorgvuldige afweging tussen vrijheid/privacy en veiligheid/uitvoerbaarheid. Maar het is ook terecht dat de protocollen telkens opnieuw ter discussie staan, zeker voor de minder ingrijpende maatregelen. Hoe is het immers voor een bewoner zelf om zo vies wakker te worden? Verdient de vrijheid om poep te smeren echt zoveel bescherming?
Marlies Ott, toezichthouder en programmadirecteur Erasmus CMDz