Op dit moment bied ik een luisterend oor voor een echtpaar waarvan de vrouw getroffen is door kanker met uitzaaiingen in haar hersenen. De focus vanuit het ziekenhuis ligt vooral op de cure en niet op care. Logisch…of niet?
“Waar zullen wij afscheid nemen?”
“In de regen”
“Zullen wij schuilen?”
“Nee!”
“Hoe zullen wij ons voelen?”
“Ziek, vals en verlegen.”
“Wat zullen wij zeggen?”
“Wij zullen het niet weten.”
“Wat zullen wij denken? “
“Was het maar gisteren, morgen of nooit.”
“Zal een van ons gelijk hebben?”
“Geen van ons zal gelijk hebben.”
“Zullen wij elk een andere kant op gaan?”
“Wij zullen elk een andere kant op gaan.
“Zullen wij omkijken?”
“Een van ons zal omkijken. Stilstaan, aarzelen en omkijken”
Zo spraken ze tegen elkaar, telkens weer opnieuw. Maar zij vroegen nimmer wie. Wie zou omkijken. Wie.
Toon Tellegen, Mijn winter (Querido Amsterdam 1987)
“Ik wil geen patiënt zijn en ook geen nummer met medische data…..ik wil mens zijn.” De diagnose van deze levensbedreigende ziekte zorgt er voor de patiënte voor dat haar ‘vroegere’ leven volledig door elkaar wordt geschud. Alle houvast is weg. En niet alleen voor haar, maar voor iedereen in de directe omgeving. Angst neemt de regie op dit moment over. De arts, die net op het moment dat haar man naar het toilet is, tegen haar zegt: ‘We gaan u bestralen, want op basis van de uitslagen is dat nog de enige mogelijkheid voor u’….heeft dat niet begrepen.
Luisterend oor
Wat kan een luisterend oor doen in dit soort omstandigheden? Vraag de patiënt waar hij bang voor is. Door empathisch te luisteren naar wat iemand bang maakt, kun je de angst, door het in verschillende componenten te verdelen, verminderen. Angst voor eenzaamheid, voor pijn en lijden, angst voor het onbekende. En vooral dat laatste: “Wat gaat er gebeuren na de dood, met mij en met mijn dierbaren?”
Veiligheid
Veel mensen zijn van nature bang voor verandering. Durf de vraag te stellen: “Hoe denk je dat het verder zal gaan”? Geef de mens die ziek is de veiligheid dat hij/zij altijd alle vragen mag stellen en dat je samen op zoek gaat naar de mogelijke antwoorden.
Ze zijn ook bang voor eenzaamheid. Hoe moeilijk is het voor velen om open en eerlijk te communiceren met iemand die binnenkort sterft? Men praat door over het weer, de laatste roddels uit de straat, televisieprogramma’s en politiek. Maar juist daardoor kan het eenzaamheidsgevoel toenemen. Geef de mens die ziek is de kans om te praten over er wat er met hem gebeurt. “Vertel eens: wat gaat er allemaal door je heen?” Luister dan empathisch met mededogen en onderbreek dus niet. Het helpt.
Delen
Alle goed bedoelde opgewekte reacties naar zowel de stervende als de naasten vergroten de eenzaamheid omdat die ontstaat als je elkaar niet meer kunt bereiken. Geestelijke pijn is vaak veel minder zichtbaar dan fysieke pijn. Pijn dat je je niet kunt uitspreken, je niet met anderen kunt terugblikken op wat je niet met je leven hebt gedaan, niet gerespecteerd worden om de keuzes die je nu maakt. Pijnverlichting vraagt dus niet alleen om medicatie, maar ook om delen.
Waarom is dat het toch zo moeilijk om empathisch te luisteren naar een mens in de laatste fase van zijn leven? Empathisch luisteren is alleen mogelijk als je de sterfelijkheid kunt toelaten en de gedachten en emoties die jij daar bij hebt. De luisteraar moet daarvoor dus eerst de confrontatie aan met zijn eigen sterfelijkheid.
