Vervelend, die blog van Martin van Rijn. Die vergt een reactie, want alleen zo komt het denken verder. Toch wat kanttekeningen en vraagtekens, want er is mij nog veel onduidelijk. Daardoor een lange blog met her en der een zijstraat (sorry, lezers!).
Marktwerking
Zeker, collectief zorgsparen kan bijdragen aan de financiering van toekomstige zorgkosten. En ja: doe maar collectief en niet vrijwillig. In die zin heeft WC-eend wel degelijk een punt. Maar er zijn er natuurlijk wat invulvragen: welke zorgkosten, welke bijdrage (hoe hoog) en waarvoor wel/niet, en wat doen we met degenen die niet willen zorgsparen of daartoe niet (meer) in staat zijn? Die mogen ‘publiek’? Nu al laten bijvoorbeeld vele ZZP-ers het achterwege om in hun FOR of wao-verzekering te storten. Ze hebben simpelweg de zuur getarifeerde centen nodig om te overleven, want geen vangnet en een dunne markt. Die zullen ook niet gaan zorgstorten. Overigens iets voor de opdrachtgevers onder u om over na te denken als u in deze tijd ZZP-ers inhuurt tegen vanwege de crisis ‘concurrerend tarief’: u koopt vermoedelijk in onder de prijs en (toekomst-)zekerheid die u voor uzelf wel rekent. Marktwerking, hè.
Tarieven
Iets breder: zorggebruik hangt samen met sociaal-economische kenmerken. Degenen met de kleinste portemonnee zouden er daarom meeste moeten zorgsparen (en dan liefst vooral vrouwen). Dat gaat hem helaas niet worden. En trouwens: zij zijn het al die voor hun doen hoge AWBZ-premies via de eerste belastingschijf ophoesten (anderen ook, maar die hebben daarbovenop nog meer inkomsten). Er is voor die groep dus wat anders nodig want zo bezien werkt zorgsparen wel degelijk tweedeling in de hand: een voorliggend privaat stelsel voor de (zorg-)spaarders, en een publiek stelsel voor degenen die dat niet redden – de meesten. Of gaan aanbieders voor zelfspaarders het winstgevende tarief X rekenen en voor ‘publieken’ het door de NMA of Nza afgedwongen tarief Y (maar mét toiletpapier, mensvriendelijke douchebeurt en zonder pyamadag)?
‘Eigen’ spaarpot
Ik weet niet of we dat erg moeten vinden: een weet-ik-veel deling is er al lang. Ik stel alleen dat het fenomeen versterkt wordt: niet alleen leven, maar ook zorg naar vermogen. Dat is overigens ook als solidariteit te zien: degenen die kunnen sparen moeten eerst een beroep op het eigen spaartegoed doen alvorens van publieke voorzieningen gebruik te maken. De vraag is dan alleen waarom zorgsparen aantrekkelijk is. Je spaart en moet er vervolgens zorg mee kopen terwijl de buurman die het niet deed, dus uit de ‘publieke ruif’ kan blijven plukken. Wél mag je verwachten dat mensen zuinig zijn met hun zorgspaargeld. En dus (legale) inkoop uitstellen en vraag remmen. Tenzij ze verwachten bij zorgbehoefte snel te overlijden, of niet geheel compos mentis zijn. In dat verband, wacht eens, wie mag die spaarpot eigenlijk aanspreken als die van een alleenstaande dementerende is? Hoe ‘eigen’ is die spaarpot? Wie bepaalt gebruik? Mogen alleen geaccrediteerde zorgverleners worden betaald? Hoe aantrekkelijk is het dan voor de spaarder? En kan familie een greep in de kas doen? We hebben mantelzorg door onze kinderen hard nodig, maar niet overal is het rozegeur en maneschijn. Monetarisering van mantelzorg via een omweg terug na het PGB-gedoe? Pervertering van familierelaties vanwege de zorgspaarpot? Of gaat dat alsnog in de erfenis?
Kosten beheersen
Maar terug naar de hoofdzaak: wie alleen naar zorgsparen kijkt, vergeet dat traditionele methoden om de zorgkosten te ‘beheersen’ (hogere eigen bijdragen, beperking pakket, premieverhoging) al – tevergeefs – worden ingezet. Maar een kabinet in nood heeft nogal wat repertoire om een begroting op orde te krijgen op kosten van belastingbetaler of gebruiker. En dit en volgende kabinetten zijn in nood. Het wordt dus, zelfs al overleeft de Euro, nooit meer zoals het was. Schaarste wordt het onderwerp.
Hogere uitgaven voor minder prestaties
Dus zal iedereen – vooral gebruikers – fors hogere uitgaven doen voor (veel) minder publieke prestaties. Daarbovenop komt de ‘schuldenberg’ (eerder een heel diep gat), door diezelfde burger te betalen, via schuldsanering na verlies op de aflossingsvrije rommeltophypotheek en huizenverkoop onder inkoopwaarde. Én al dat gebeleg heeft voor onze pensioenen uiteindelijk ook niet heel veel goeds gedaan, want ook de beurs is gewoon een pyramidespel. Dat wordt ook niet met een pensioen-akkoord verholpen. Hieruit volgt overigens terzijde de vraag die aan alle financials te stellen is. Wie beheert al dat geld over die lange termijn hoe en is dat goed voor hen of voor mij? Waarom zouden ze het voor mij doen in plaats van voor henzelf? Wordt het waardevast? Momenteel is er geen enkele garantie voor de toekomst. Dus welke garantie is er dat het met zorgsparen, in tegenstelling tot met de pensioenen, wél goed gaat en dat een armlastige overheid niet mijn spaarkas plundert anders dan ze toch al doet? Hoe dan ook: de hoofdboodschap is dat lasten verzwaren, en vrij besteedbare inkomens fors gaan dalen.
Acuut probleem
Daarbij gaat volgens de OESO zorgsparen gepaard met omvangrijke dubbele stortingen: voor het bestaande kasstelsel, én voor het toekomstgerichte deel, en dat gedurende al gauw tussen de 15-25 jaar. Al die tijd dus dubbele lasten. Maar over 25 jaar zitten we al op de top van de vergrijzing in termen van aandeel 65+-ers (overigens nog niet die van de 80+-ers). Pas dan is een dergelijk stelsel volledig operationeel. Vóór die tijd dus niet. En het probleem wordt NU acuut. Hmmm.
Politiek
Invoering van collectief zorgsparen – al dan niet vermomd als extra pensioenpremie – zal bovendien niet zonder slag of politieke stoot gaan, want Rutte gaat niet vertellen dat iedereen nu maar moet gaan sparen voor over 25 jaar, en trouwens, o ja, deze en deze lasten gaan nu overigens ook omhoog. Collectief zorgsparen is dus lastig verkoopbaar, en daarom ontwikkelen sommigen een vrijwillige vorm. Want het gaat vermoedelijk eerder sluipend: eigen risico en bijdragen gaan zodanig fors omhoog en publiek aanbod wordt zo beperkt dat het sommigen (mij niet, ik ben ZZP-er) verleidt om ‘dan maar’ te gaan zorgsparen om t.z.t. die kosten op te kunnen hoesten. Vermoedelijk degenen die een zorgvraag zien aankomen en die het kunnen missen: welvarend, en zo vanaf de 50. Maar daarmee gaat het plan voorbij aan de gewenste collectiviteit en komen we er niet.
Haalbaarheid
Nogmaals: het idee is goed want we weten al lang dat ouderdom met gebreken komt (en ouderderdom vaak met meer en lastiger gebreken) en men kan zich daarop (financieel) deels voorbereiden, via een leven lang (!) financieel verstandige (!) beslissingen. Mijn grote aarzeling zit hem in de haalbaarheid van de gewenste collectieve vorm en in het moment, terwijl er daarnaast vele losse draadjes bestaan. Zorgsparen hadden we in de jaren 1980 moeten invoeren; we gingen (nog) redelijk, zagen ook toen de vergrijzing al aankomen en hadden middelen en context (vertrouwen) om het te laten ‘inburgeren’, en het was ook demografisch gezien mooi geweest. Maar nu, het slechtste economische moment sinds de tweede wereldoorlog, ben ik bang dat de gweenste collectieve vorm een lastenverzwaring is die bovenop alle andere ellende komt, daardoor de economie verder naar beneden drukt, ons weerhoudt van consumptie en geld laat storten bij iemand die we niet meer vertrouwen. En volgroeiing van het systeem komt erg laat in onze demografische curve.
Premies en toekomst
Een andere variant, intussen, lijkt volkomen buiten beeld, ongetwijfeld met goede redenen. De AWBZ-premie komt uit premies over de eerste belastingschijf en daar zit dus niet zoveel solidariteit in. Wat let ons om niet in de tweede (de middeninkomens krijgen het al genoeg voor de kiezen) maar in de derde schijf ook wat premie te heffen? Wordt dat onze versie van de miljonairstax? Of misschien een zorgtax voor veelverdieners in de (semi-)publieke sector (sorry Martin)? Zo is er vast nog veel meer te verzinnen. Hup SER. Alle beetjes helpen en het wordt ongetwijfeld een combinatie van maatregelen. Tuurlijk er moet ook van alles met die AWBZ gebeuren, maar daar gaat het nu even niet over. In dat laatste kader overigens nog een cynische: Oost-Europese ervaringen leren dat door crises de levensverwachting af- en sterfte toeneemt. Vallen de toekomstige zorgkosten toch nog mee. Moeten alleen de actuarissen opnieuw gaan rekenen.
Blog Martin van Rijn: Nieuwe wegen: zorgsparen