“Pap, zou u hier ook willen wonen?” Misprijzend reageert vader Sjeng op de vraag over het verzorgings- annex verpleeghuis waar hij vier dagen per week naar dagverzorging gaat: “Poeh! Hier wil ik nog niet geschilderd hangen!”
Vitaal tot op hoge leeftijd
Nooit van zijn leven zou hij ervoor kiezen om zijn seniorenwoning te verlaten. Tot ver voorbij de 80 is mijn vader zeer vitaal. Elke dag wandelt hij kilometers, hij zwemt wekelijks, is vast toehoorder bij de repetitie van de fanfare waarvan hij decennialang bestuurslid is geweest. En op zondag fietst hij naar het voetbalveld. Zijn sociale contacten strekken zich uit over minstens drie generaties. Hij doet niks liever dan lekker ‘wreigele’ in het café op de hoek, ook nadat hij in 2005 voor de tweede keer weduwnaar is geworden.
Feestje bij 90 jaar
Wankel ter been en wiebelig in het hoofd wordt hij in november 2011 negentig. Het is een wonderlijk feestje in het café om de hoek: volle bak met alle kinderen, schoondochters en -zonen, kleinkinderen, achterkleinkinderen, de ene nog levende zus met haar dementerende man en de schoonzussen die nog helder van geest zijn. Eenzaam? Nee. Maar hij zit er wel allenig bij, amper nog in staat om contact te maken.
Traditioneel georiënteerd
In de categorisering van Motivaction, dat onderzoek heeft gedaan in opdracht van brancheorganisatie ActiZ, is mijn vader een traditioneel georiënteerde man. Lokaal geworteld in een landelijk gebied, met sociale contacten in de directe omgeving. Voor zorg valt hij bij voorkeur terug op kinderen en familie. Hij wil rustig oud worden in zijn eigen woning in het dorp waar hij zijn leven lang heeft gewoond en veel sociale contacten heeft. Een eenvoudige, gelovige man die stiekem altijd een kwajongen is gebleven.
Thuiszorg en mantelzorg schieten tekort
Zelfstandig wonen en zelf zijn leven regelen is hem de laatste jaren aardig gelukt. Mede dankzij de talrijke kinderen en de dames van de thuiszorg. Maar de combinatie van thuiszorg en mantelzorg blijkt onvoldoende en niet de klok rond vol te houden als reactie op zijn groeiende behoefte aan ondersteuning en zorg. Nachtelijk gedwaal eindigt in de zoveelste val, met ernstige verwondingen aan het hoofd. Ditmaal vergaat ons het lachen om de notitie die we zo vaak in het zorgschrift hebben gelezen: ‘De heer is gevallen.’ Hij is helemaal van het pad af en gaat met sprongen achteruit.
Zelfstandig blijven wonen: met pijn in het hart en schuldgevoelens die ook in het Motivaction-onderzoek opduiken, besluiten we dat we hem dit niet meer kunnen geven in de allerlaatste etappe van zijn leven. Sinds de vrijdag voor Kerst woont hij in een verpleeghuis. Kleinschalig met plattelandssfeer, dat wel. Zijn telefoon is afgesloten, de huur opgezegd, zijn woning leeggeruimd. We ondergaan een nederlaag.
Motivaction-onderzoek: traditioneel, modern, postmodern
Behalve traditioneel georiënteerde ouderen als mijn vader, identificeert Motivaction nieuwe ouderen van de babyboom- en verloren generaties met een moderne of postmoderne oriëntatie. De eersten verwachten grofweg dat de bestaande ouderenzorg voor hen beschikbaar blijft, de andere is kosmopolitischer en zal het zelf wel regelen. Tijdens het debat Het Nieuwe Ouder Worden, afgelopen dinsdagavond in de Rode Hoed georganiseerd door brancheorganisatie ActiZ, leek het er warempel op dat er alleen traditionele, moderne en postmoderne ouderen bestaan, die precies weten wat ze kunnen en willen.
Het debat bleef hangen op het punt van de overmaat aan zorg die mensen ontvangen in het kader van de AWBZ. Hulp die strikt genomen geen zorg is, maar bijvoorbeeld een welzijnsdienst of schoonmaak. Wonen, welzijn, ramen lappen en stofzuigen: het kan allemaal uit de AWBZ. Schuif maar door naar gemeente c.q. familie, verwanten of buren. Geen woord verkeerd, maar het echte vraagstuk blijft buiten beeld.
En nu het echte debat alstublieft
Maar begin daarna wel aan het echte debat. Want daar zijn we nog niet aan toegekomen. Wonderlijk vind ik dat Het Nieuwe Ouder Worden niet ging over mijn vader en honderdduizenden anderen, die in de allerlaatste fase van hun leven de regie verliezen en aan wie keuzes ontglippen. Zij hebben niet zozeer behoefte aan welzijn als wel aan fysieke zorg: wassen, aankleden, verplaatsen, eten, activiteiten, een arm om de schouder, even naar het grand café voor een stuk vlaai, een wandelingetje door het bos. Zonder al te veel conversatie omdat zij zich niet meer verstaanbaar kunnen maken.
Hoe ziet Het Nieuwe Ouder Worden er uit voor die honderdduizenden mensen die op hoge leeftijd dement worden? Is dat ineens geen probleem meer? En voor welke opgave komen zorg en samenleving te staan als het onheilsbericht van vier wetenschappers over de langetermijngevolgen van obesitas bij kinderen blijkt uit te komen: ze krijgen massaal dementie tussen de 50 en 60 jaar. Deze overdikke kinderen komen niet eens toe aan ouder worden, laat staan aan Nieuw Ouder Worden. Ergo: snij gerust alle onzin, overdadige luxe en pseudozorg weg uit het collectieve systeem. Maar spreek tijdens het volgende ActiZ-debat op 7 juni in ’s-Hertogenbosch alstublieft wel over de echte opgave waar we voor staan.