Het is een merkwaardig fenomeen. Jarenlang hebben we een land opgebouwd waarin we met zijn allen voor elkaar zorgen, zo goed en zo kwaad als dat ging. Intussen gingen we ook steeds meer op de Amerikanen lijken: goede, assertieve consumenten en steeds meer ook ‘ik voor m’n eigen’.
Dilemma
En nu zitten we met een dilemma, want we worden steeds ouder en dan komen er toch nog kosten. Voor individu en samenleving. Oeps. Dat was bij de blijdschap over reducerend kindertal en de overwinning van het steeds ouder worden even over het hoofd gezien. En dat is allemaal lastig en duur.
Oudere mensen
Dus hebben we nu de conclusie getrokken dat het wel leuk is, al die oudere mensen, maar we kunnen het met zijn allen niet meer betalen om hen zorg te blijven verlenen. Dus is de mantra nu ‘eigen verantwoordelijkheid’, een vertaling die uiteindelijk betekent dat er minder makkelijk toegang tot publieke voorzieningen is welke bovendien schraler worden toegekend en daarenboven een forser stuk uit de eigen portemonnee gaan vergen. Tom Poes, verzin een list.
Zelfmanagement
Ehhhm, dan maar zorgen dat die mensen minder afhankelijk zijn en beter kunnen blijven meedoen in de samenleving? Werkt dat wel? Macro cijfers geven nog geen aanleiding om te gaan juichen. Maar de moderne mensch is natuurlijk helemaal ver-ict’d. Daar kan veel mee, dus zelfmanagement en zo kan afhankelijkheid van anderen wellicht stevig uitstellen. Maar het kost ook wat.
Zorgzame samenleving?
Dan maar vragen om een echt zorgzame samenleving? Er zijn geen landen bekend waar dit eerder is geprobeerd, zeker niet in een context van een verkleinend areaal aan potentieel helpenden en toenemende zorgvraag. Wat we wel zien zijn landen waar alsnog wordt geprobeerd, tegen de klippen van de crises op, een publiek stelsel op te bouwen omdat er geen zorgzame samenleving tegenop kan.
Mantelzorg
Bovendien zijn de eerste signalen dat het uiteindelijk toch veelal neerkomt op de naaste familie. Dat is in 30 jaar nauwelijks veranderd. Net zoals er nog steeds duidelijke rolverdeling is tussen mannen en vrouwen. Wat wél is veranderd zijn de familiepatronen. Die zijn, jawel, verindividualiseerd en we hebben minder kinderen. En buren, vrienden en dergelijke: die willen misschien best wat, maar er lopen nadrukkelijk duurzame sociale mores door de Nederlandse samenleving over wat je als familie doet en wat niet, en wat je als vriend of buurman doet of niet.
Sociale revolutie
Dus wat we nodig hebben, is een in de wereld unieke sociale revolutie. Waarin enerzijds de publieke voorzieningen geremd worden en terug gegooid naar de samenleving – dat is het makkelijke deel, zeker als we dat verindividualiseren – en waarin vervolgens de jarenlange trend tot individualisering in de samenleving plots omgebouwd wordt tot een maatschappelijk brede zorgzame samenleving die de degenen die de eigen verantwoordelijkheid niet (meer) kunnen dragen, alsnog oppakt. Maatschappelijke stages voor scholieren dan maar? In de hoop dat er wat blijft hangen als ze ouder worden? Of iets anders? Want samen zorgen zullen we moeten. Hoe dan ook.
Frits Tjadens