Als je de zorgpers deze week volgt, valt op dat er wordt toegewerkt naar de ‘Dag voor de zorg”. Niet om te vertellen dat er in ons land zorg wordt verleend om trots op te zijn en dat ook nog tegen een redelijke prijs, maar om vooral toekomstige werknemers te interesseren voor de zorgsector.
Interessant is dat daarbij vooral het negatieve scenario wordt gebruikt. Bij ongewijzigde organisatie en processen zijn er in 2025 wel 400.000 werknemers nodig in de zorg (deze zijn nu gemiddeld vijf jaar oud)! In Limburg gaan zorginstellingen gezamenlijk werven. De belangrijkste bezwaren van potentiële werknemers om nu niet toe te treden tot de zorg zouden een te hoge werkdruk en een te laag salaris zijn. De suggestie lijkt te zijn: breng de werkdruk omlaag (nog meer werknemers nodig) en verhoog het salaris; samen goed voor een forse kostenverhoging. Santeon ziekenhuizen begrijpt dat een aantrekkelijke werkgever personeel dient te werven en behouden door een onderscheiden organisatiecultuur, waarin plaats is voor een persoonlijke mix van primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden, scholing en carrièreperspectief .
Klempositie
In Het woord is aan de zuster, het recente proefschrift van Marjolien ten Holter wordt in een narratieve analyse, de bijdrage van de verpleegkundigen aan de zorg beschreven. Het is een zeer leesbaar boek, dat ik iedereen kan aanraden die zich bezighoudt met het personeelsvraagstuk in de zorg. Ten Holter schetst dat verpleegkundigen in een afhankelijkheidspositie zitten en een klempositie ervaren; ze zijn intermediair in het contact tussen de arts en de patiënt en intermediair tussen de medische professie en de hiërarchische problematiek van de instelling. De weinige regelruimte die zij hebben wordt dan ook nog ingeperkt door managers die sturen op processen, budgetten en roosters, in plaats van op “zachte factoren”, zoals contact met de patiënt, betekenisgeven, goede onderlinge realties en teamvorming.
Eigen ethiek
Verpleegkundige en ethica Mirjam Houtlosser beschrijft in haar thesis (2010) In goede handen de verpleegkundige beroepsuitoefening in moreel perspectief drie morele posities die verpleegkundigen innemen. Vanuit hun directe betrokkenheid bij de patiënt zien zij het als hun taak om patiënten bij te staan en te helpen om hun standpunt te verwoorden. Ter onderscheid met de artsen positioneert de verpleegkundige zich als een zelfstandig beroepsbeoefenaar met een eigen beroepsdomein en daarnaast beschikt de verpleegkundige over een eigen ethiek, de zorgethiek. Zij pleit naast het juist technisch handelen voor een goede communicatie met de patiënt op basis van gelijkheid, voor het dragen van persoonlijke, beroepsmatige en functionele verantwoordelijkheid. En tenslotte voor een dynamisch en cyclisch zorgproces. Houtlosser geeft daarmee een stevige bijdrage aan de vormgeving van de professionaliteit van de verpleegkundige.
Inspraak
De oplossing die Ten Holter ziet om de betrokkenheid te vergroten, is gelegen in “het meer actief betrekken van verpleegkundigen bij en meer inspraak geven in hun eigen werkomgeving”. Dat werkt ook positief door op het vergroten van de eigen verantwoordelijkheid, die geschraagd moet worden door het ontwikkelen van nieuwe vaardigheden. Een niveau hoger in de organisatie leidt dat tot meer inspraak in het management en beleid. En, voeg ik daaraan toe, waarom niet de verpleegkundig directeur weer instellen als duidelijk signaal dat de verpleegkundige zorg de basis vormt het handelen rond de centrale figuur in de zorg: de patiënt.
Centrale positie
Bovenstaande onderzoeken en conclusies sluiten geheel aan bij mijn waarneming tijdens het laatste IHI National Forum. Excellente ziekenhuizen en zeker die, die in de USA geen tekort aan verpleegkundigen hebben, hebben de verpleegkundigen de centrale positie gegeven in de zorg voor de patient; leggen verantwoordelijkheden laag in de organisatie, hebben een verpleegkundige in de top van de organisatie benoemd, zorgen voor goede arbeidsvoorwaarden en volgen een persoonlijk ontwikkelingsplan, waarvan continue scholing en carrièreperspectief de hoekstenen vormen.
Voldoening
Op die manier geeft werken in de zorg naast een redelijk geldelijk inkomen, ook veel voldoening en kansen. Een andere organisatorische positie voor de verpleegkundige kan daarmee voor het oplossen van de toekomstige schaarste, wel eens belangrijker zijn dan het verhogen van het salaris en het reduceren van de werkdruk.