Haiku over ouderen(zorg):
Dralen kan niet meer.
Draai niet meer om de brei heen.
Durf woonplan voor oud.
Bouwen voor ouderen vergt grote acties en andere bouwcultuur, aldus rijksbouwmeester Floris Alkemade. Volume, variatie en verbinding zijn daarbij de drie opgaven. Ouderen willen steeds langer thuis wonen, maar dan moet er nu echt iets gaan gebeuren in het aanbod van geschikte woningen. Volgens ABF en Rabobank zijn er 250.000 tot 400.000 geschikte woningen voor ouderen nodig, door nieuwbouw en verbouwen van bestaande woningen. Dat helpt ook jongere huishoudens, want ouderen zit nu vaak in (te) ruime eengezinswoningen. Vergrijzing vraagt veel meer variëteit in de wijk, kleinschalige woonzorgvormen en verpleeghuizen (minstens 25.000 bedden erbij Zorgverzekeraars Nederland). De ene oudere is de andere niet en de diversiteit in wensen en behoeften neemt zelfs toe met leeftijd. De focus moet met name liggen kwetsbare ouderen en ouderen met dementie. Voor hen is geclusterd wonen geschikt, voor betere verbinding onderling, met de samenleving en met zorg en welzijn. Immers, de verpleeghuiscapaciteit houdt de vergrijzing niet bij en het verdwijnen van verzorgingshuizen heeft een gapend gat geslagen tussen gewoon thuis en verpleeghuis.
Wat zeggen de verkiezingsprogramma’s?
Bouwen voor ouderen zeggen o.a. Groen Links en PvdA. De ChristenUnie (CU) maakt het concreet: 80.000 ouderenwoningen er bij in de komende kabinetsperiode. Lijst Henk Krol (LHK) wil “een fijn huis om gezellig en comfortabel in te wonen” en onorthodox aan de slag met kleinschalig particulier bouwen en beter benutting van de bestaande woningvoorraad.
Als we alle partijprogramma’s stapelen, komt er al meer variëteit, want naast de meer klassieke seniorenwoningen (D66, VVD) en levensloopbestendige woningen (50PLUS), wil de PvdA (pre)mantelzorgwoningen en pleit SGP voor kleinschalige woonvoorzieningen voor mensen met dementie, waar zorgverlening samengaat met onderwijs- en onderzoekstrajecten. Diverse partijen zoals FVD, LHK, SGP en CU willen familiehuizen c.q. generatiewoningen voor sociale cohesie en contact tussen jong en oud. Daar zetten CDA en CU ouderenhofjes bij, waarbij CU als een van de weinige boter bij de vis doet met één miljard euro. Zonder budget te noemen wil LHK nieuwe “smart cities” en de VVD een nationaal bouwfonds en lastenverlaging voor bouwers. Er zijn meer partijen die breder denken dan alleen die broodnodige woningen zelf. Zo munt de SP het kleinschalig “Zorgbuurthuis”, met buurtfunctie. Ook CU zit op die lijn met méér buurt- en dorpshuizen, voor verbinding tussen wijkbewoners en aanbod voor ouderen.
Versnelling nodig
De SGP wil dat rijksoverheid, gemeenten, woningbouwcorporaties, bewonersorganisaties, verzekeraars en zorgaanbieders er samen de schouders onder gaan zetten. Maar met veel minder vrijblijvendheid is nu de rode draad, dus verplichtingen zoals voldoende (?) levensloopbestendige woningen (LHK, CU, PvdA, GL), alleen bouwvergunning voor woningbouwcomplexen mits een deel (?) levensloopbestendig is (LHK). LHK zet daar ook instrumenten bij zoals fiscale stimulans voor groepswonen en familiehuizen, sociale woningen niet meer verkopen aan beleggers en alleen met zelfbewoningsplicht, verlagen van verhuurderheffing voor woningbouwcorporaties (ondersteund door VVD) en betaalbare huren (dat zeggen meerdere partijen). De VVD stelt dat de eigen woning geen melkkoe mag worden door hoge belastingen, dat de huren omlaag moeten door meer aanbod en dat de overheid doorstroom in de sociale huur moet stimuleren. Nergens zie je echter vermeld dat de bouwopgave erg verschilt per regio. Enerzijds is de Randstad te duur, zit de bouwruimte op slot en raakt de woningnood álle bevolkingsgroepen van starters tot kwetsbare ouderen. Anderzijds hebben de randen van het land (Zeeland, Limburg, Noord-Holland Noord, Oost-Groningen) de dubbele last van ontgroening door wegtrekkende jeugd en dubbele vergrijzing van achterblijvende (groot)ouders. De vergrijzing vraagt om transformatie van bestaande wijken en dorpen, aldus de Raad van Ouderen. Prachtige (markt)kansen voor zorgboerderijen, zorgvilla’s, kleinschalige woongemeenschappen en woon-service-zones. Inclusief (arbeidsbesparende) technologie!
Overheidsingrijpen onvermijdbaar
De politieke partijen zijn weinig concreet hoe en hoe snel de broodnodige ouderenwoningen tot stand komen in een enkele kabinetsperiode. Het blijven kleine stappen door gebrek aan regie en doorzettingsmacht, trage procedures en bureaucratie bij bouw- en bestemmingsplannen, te magere bouwfondsen en wankelmoedige financiers. Dus laten we de lijn van de VVD navolgen, die onliberaal stelt: “Gemeenten, woningcorporaties en marktpartijen zijn onvoldoende in staat gebleken om het oplopende woningtekort op te lossen en speculatie met woningen tegen te gaan. De huidige tijd vraagt daarom opnieuw om ingrijpen door de overheid.” De PVV (vers van de pers) stelt zelfs dat de duizelingwekkende bouwopgave vraagt om een minister voor ouderenhuisvesting zodat het niet blijft bij plannen maken.
Robbert Huijsman
Hoogleraar management en organisatie van ouderenzorg (Erasmus Universiteit) en directeur/bestuurder van Geriant.
Beste Robbert, mooi en duidelijk artikel. Ik lees nu ook ( voor het eerst ) dat er prachtige kansen liggen voor arbeidsbesparende technologie. Maar wanneer valt het kwartje bij de bestuurders? In onze markt is er nog veel fysieke overbelasting van het zorgpersoneel bij til transfers in en rondom het bed. Als de zorgzwaarte alleen maar toeneemt neemt ook de fysieke overbelasting toe en we hebben al te weinig zorgpersoneel. Een deel van deze problematiek is zeer eenvoudig op te lossen. In onze ogen moet de visie zijn dat in elk gebouw waar zorg wordt verleent en waar de zorgmedewerker fysiek belast wordt in elke kamer een plafond tilsysteem gemonteerd moet wordt. Gelukkig zijn er een aantal bestuurders die dat al beamen maar vele bestuurders nog niet. Argumenten zoals te duur, kan niet en is niet mooi zijn gebaseerd om verkeerde informatie echter krijgen wij niet de kans om aan tafel te komen. Tevens gaat men er aan voorbij dat de zorgmedewerker elke dag fysiek zwaar belast wordt, dag in, dag uit. Bestuurders zouden zelfs eens een aantal dagen in de zorg moeten gaan werken om dit te ervaren. Als je ook nog de bewoners vraagt hoe men de transfer ervaart in een plafond tilsysteem ten opzichte van een mobiel verrijdbare tillift kiest de bewoner ook voor een plafond tilsysteem. Hoe komen wij bij de juiste mensen aan tafel? Heb jij daar een idee over? Met vriendelijke groet, Wim Nobbe
Goed plan om een minister van ouderenhuisvesting te benoemen. Laat de centrale overheid het initiatief nemen. Bundel alle huidige kennis op het gebied van gewenste en al bestaande initiatieven. Richt een daadkrachtige projectorganisatie in die mede gestuurd wordt vanuit kennis en innovatieve expertise. Trap niet inde val van te kleinschalig denken. De menselijke maat is die van een eigen woning van waar uit de wereld autonoom en naar eigen wens ontsloten kan worden. Wonen in een groep doet men beter als de ( mentale) gezondheid dusdanig fragiel dat geworden is dat zelfstandig wonen geïndiceerd niet meer haalbaar is.
Kies in grotere steden voor robuuste clustering van ouderenhuisvesting, bijvoorbeeld 600 tot 1000 appartementen met de nodige maatschappelijke en zorginfrastructuur in de plint. Laat de overheid dit faciliteren als zijnde frictiekosten (geen lastenverlaging voor bouwers). De ervaring leert dat dit altijd de uiteindelijke belemmering vormt in de samenwerking tussen woningbouw en zorgaanbieders bij het realiseren van de plannen. Koppel het realiseren van de uitbreiding van (een substantieel deel) van de 25.000 verpleeghuisplaatsen. Aan ieder grootschalig ouderencomplex zouden zobijvoorbeeld 100 verpleeghuisplaatsen gekoppeld moeten worden. Zo is naast de woon en maatschappelijke functie ook de de (tijdelijke) zorgfunctie blijvend te garanderen. Vanuit dit type complexen kan ook naast een maatschappelijk steunsysteem ook een zorgsteunsysteem op lokaal niveau ingericht worden. Dat is toch immers de echte uitdaging.
Hoop dat je een vervolg richting de politiek weet te geven Robbert.
Het is nu echt het moment om als ‘ veld’ door te pakken en de overheid bij de hand te nemen lijkt mij.
Zorgend Nederland, met Jos de Blok op nr 2 van de kandidatenlijst, opteert voor zorg dicht in de buurt van waar de ouderen wonen: kleinschalige, voornamelijk door verpleegkundigen gerunde buurtcentra, een concept wat in de VS al jaren functioneert en onder andere voorziet in het gemis aan de verzorgingshuizen.