Zorg maakt mensen afhankelijk. Als professionals binnen de zorg dragen we daar bewust of onbewust maar al te vaak aan bij. Kan het ook anders?
Het fietsteam van onze organisatie deed dit voorjaar mee aan een goede-doelenevenement. De opbrengst was voor meervoudig gehandicapte en zeer zieke kinderen. De uitdaging was de beklimming van de Stelvio; zeg maar de Alpe d’Huez of Mont Ventoux van Italië: even legendarisch, even lang en even steil.
Aan de start op het dorpsplein van Bormio zat tussen alle fietsers een man in een rolstoel. Hij ging die dag, net als wij, proberen om boven te komen. Mijn eerste gedachte was: “Gaat ie dat echt doen? Dat haalt hij nooit!”. En dat laatste klopte. Na tien uur knokken is hij op driekwart van de klim omgedraaid. Zie je wel, zoiets kan ook niet.
Blijven meedoen
Maar ging het daar eigenlijk wel om? Tijdens het slotfeest kreeg de man in de rolstoel het woord. Hij was een fanatieke fietser tot het moment dat hij aangereden werd en in een rolstoel belandde. Maar in plaats van aan de kant te staan, wilde hij blijven meedoen. Ons niet uitzwaaien op het pleintje, maar zelf mee omhoog! Niet zijn dagelijks leven uit handen geven, maar zelf blijven leven.
Zijn boodschap kwam luid en duidelijk binnen, de uitgelaten groep was er zelfs even stil van. De ovatie en bewondering gold die avond niet de snelste of meeste beklimmingen, maar de zwaarste en meest waardevolle.
Eigen regie
Ook dichter bij huis zijn er elke dag momenten waarop meer eigen regie en initiatief voor patiënten en bewoners mogelijk zijn. Wat voorbeelden uit mijn eigen vakgebied, maar er zijn er zeker meer. ’s Middags je favoriete eten voor die avond uitkiezen in plaats van vandaag bedenken wat je overmorgen misschien lekker vindt. Zelf een toetje op de dessertwagen aanwijzen, pas nadat je het voor- en hoofdgerecht hebt genuttigd in plaats van alles tegelijk op het plateau en dan de helft moeten laten staan.
Meneer Jansen gaat ’s avonds het liefst met zijn vrouw in het bezoekersrestaurant eten, ook al moet het infuus mee en mag hij niet alles. Mevrouw De Vries is heel veel dingen vergeten, maar hoe je een aardappel schilt, weet ze nog best. Haar generatie heeft haar hele leven gekookt en gezorgd voor anderen en nu kan en mag ze zogenaamd niks meer. Om depressief van te worden.
Aardappel
Netjes zoals het hoort met mes en vork eten is te moeilijk geworden, maar met je handen fingerfood oppeuzelen, gaat nog prima en is stiekem toch ook het lekkerst. Wie geen aardappel meer kan schillen, kan wel een aardappel vasthouden en vindt het misschien wel geweldig om er bij te zijn in de keuken. Iemand die geen boontjes meer kan eten, kan toch genieten van het gevoel en de smaak tegen zijn lippen. De bewoner met de PEG-sonde eet niet zelf meer, maar wil de gezamenlijke maaltijd voor geen goud missen.
Waarom zijn deze praktijkvoorbeelden nog geen dagelijkse praktijk in heel de zorg? Tsja, het beroemde citaat van Elsschot luidt niet voor niets: “tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren”. Blokkerende wetten, als die er al zijn in dit geval, kunnen we vandaag niet opruimen, praktische bezwaren vaak wel.
Ingesleten patronen
De eerste vraag die we ons daarbij moeten stellen, is of de praktische bezwaren ingegeven zijn door het welzijn van de bewoner/patiënt of door onze eigen voorkeuren en ingesleten patronen. Ik vrees namelijk dat we de eigen flexibiliteit in denken en doen vaak overschatten. Onze uitdaging bestaat uit het creëren van een nieuw en passend speelveld zodat anderen ook deel kunnen nemen. En het is toch vaak ook sneller, praktischer en efficiënter om het allemaal even zelf te doen.
Je mag het woord ‘participatie’ tegenwoordig al bijna niet meer gebruiken en toch draait het daar wel om. Participatie gaat niet over grootste daden, maar om kleine dingen. Dat beetje eigen zeggenschap en die kleine bijdrage zijn van onschatbare waarde in een situatie vol onzekerheid en/of afhankelijkheid.
Henk Voormolen
Aanvoerder van het team dat zich vanuit foodservice-organisatie Albron inzet voor patiënten, bewoners, medewerkers en bezoekers binnen de zorg.