Iedereen kent wel zo’n ‘geval’: iemand op leeftijd die lelijk is gevallen. Heup gebroken, hoofdletsel of bont en blauw en erg geschrokken. Vallen zijn dus geen ‘ongelukjes’, maar behoren tot de grootste gezondheidsproblemen voor ouderen.
In 2013 overleden 2.645 ouderen na een val. Daarnaast leidden valongevallen bij ouderen tot 40 duizend opnamen in het ziekenhuis en 80 duizend behandelingen op een Spoedeisende Hulp. Dat betekent veel ongemak en ellende; de gevolgen voor welbevinden en zelfstandigheid zijn desastreus en permanente opname in een verpleeghuis is dan vaak nodig. Daarnaast kost het de samenleving veel geld: alleen al de directe zorgkosten bedragen 780 miljoen euro per jaar. Dat komt vooral ten laste van de Zorgverzekeringswet (Zvw) en de Wet Langdurige zorg (Wlz), maar ook voor de Wmo zijn de kosten fors.
Laisser faire
Dit probleem gaat helaas snel veel groter worden, door vergrijzing en door het langer thuis wonen van kwetsbare ouderen. Als we niets doen hebben we over vijftien jaar alleen al door vergrijzing rond de 4700 dodelijke valongevallen bij ouderen. Als het jaarlijks aantal verkeersdoden even groot zou zijn, zou het land te klein zijn! In de zorg accepteren we dat, zo lijkt het. Alsof er niets aan te doen is. De vraag is waar deze laisser faire-houding uit voortkomt. Kosten kunnen het niet zijn: die gaan namelijk bij ongewijzigd beleid omhoog naar zo’n 1,3 miljard euro in 2030; per jaar!
Deze trend is wel degelijk om te buigen: door vallen te voorkómen. We weten bij welke ouderen we het valrisico kunnen beperken en wat daarbij effectief is: gecombineerde maatregelen rond bewegen, verantwoord medicijngebruik, de woonomgeving, visus en vitamine D. Voor een belangrijk deel zijn het interventies die in het gewone leven van mensen een plaats moeten krijgen. Ze kosten een stuk minder dan ze aan zorgkosten besparen; een positieve business case dus! Maar het zijn maatregelen die voor een belangrijk deel buiten de Wlz en Zvw vallen.
Eén pot nat
We zien hier een klassiek geval van dat de effectiviteit van ons zorgstelsel tekort schiet door de vele schotten. Een investering in valpreventie kan tientallen, zo niet honderden miljoenen besparen in de cure, care en in het sociale domein. Maar we doen het niet, omdat je geen geld mag overhevelen van het ene naar het andere potje. En dat terwijl het allemaal één pot nat is: collectieve lasten. Dat probleem is niet nieuw en doet zich op allerlei gezondheidsthema’s voor.
Er zijn ook verschillende oplossingen voorgesteld, samengebracht in een in opdracht van ZonMw geschreven rapport Financiering van preventie: een regionaal preventiefonds, Health Impact Bonds, Shared savings, Populatiebekostiging, Opname Preventie Kosten Groepen in de risicoverevening en nog meer goede ideeën.
Commissie, proeftuin, lokale pilot
Nu zal in ons land al snel de discussie ontbranden welke van deze opties wel en niet kunnen en wat beter, best of niks is. Ook is de kans groot dat een commissie om advies gevraagd wordt over hoe dit allemaal opgelost moet worden in wetgeving en financiering. We doen dan nog een proeftuin, of een lokale pilot. Onderwijl tikt de klok door.
Vilans en VeiligheidNL willen met valpreventie een grote slag maken met de in 2013 door de Nationale Denktank 2013 voorgestelde ‘Health Impact Bond’. Kort en goed: externe investeerders leggen in in een fonds, waaruit de interventies worden betaald. Vervolgens worden de besparingen onafhankelijk vastgesteld op basis van tevoren opgestelde criteria, de besparingen gaan met een maatschappelijk acceptabel rendement naar de investeerders terug en worden geherinvesteerd. Zo is het vliegwiel op gang en besparen we structureel collectieve lasten en persoonlijk leed. Vilans en VeiligheidNL hebben hiervan een animatie gemaakt die online te bekijken is.
Systeemfalen is mensenwerk
Het klinkt simpel, maar in de praktijk moeten veel technische zaken worden opgelost en ingevuld. Het moeilijkste zijn de bestaande systemen. Die zijn en blijven ingewikkeld zolang gevestigde belangen daar baat bij hebben. Systeemfalen is mensenwerk: het zijn mensen die systemen maken en in stand houden. Dus we hebben mensen nodig om het op te lossen!
Zoals gezegd, wij willen aan de slag. Geen debat of commissie, maar gewoon starten, tegen barrières aan lopen en dan met oplossingsgerichte systeem-eigenaren deze overwinnen. Welke investeerders en systeem-eigenaren laten ouderen niet vallen? Wie deelt onze ambitie en kan meehelpen om de prijs van vallen te verlagen?
Henk Nies (Raad van Bestuur Vilans) en Marco Brugmans (directeur VeiligheidNL)
