Nederland heeft momenteel 2,6 miljoen onprofessionele mantelzorgers. En dat worden er nog veel meer, als we invulling geven aan het kabinetsbesluit. Dus proberen commerciële aanbieders een graantje mee te pikken.
Een besluit waarbij bezuinigd wordt op de zorgkosten. Want het kan ook niet langer. We worden met z’n allen ouder en de zorg kan door de ontgroening door steeds minder mensen gedaan worden. Het stelsel is onhoudbaar en we begrijpen allemaal dat dit niet zo door kan gaan. Maar nog meer onprofessionele zorg…? Is dat de echt de bedoeling…? Moet Martin van Rijn, de staatssecretaris van WVS, zich geen ernstige zorgen maken bij deze ontwikkeling…?
Onbetaalde vrijwillige zorg
De staatssecretaris wil dat we meer voor elkaar gaan zorgen, onbetaald, gewoon omdat we voor elkaar willen zorgen. Tijdens de tafelvanvijf-bijeenkomst van 24 juni 2013 in Utrecht sprak Martin van Rijn o.a. met mantelzorgers en vrijwilligers en zei daarbij het volgende: “Ik wil mensen vragen meer voor elkaar te doen, meer naar elkaar gaan om elkaar te zien en meer voor elkaar te betekenen.”
En hij heeft zeker ook oog voor hetgeen mantelzorgers en vrijwilligers doen: “Mantelzorgers en vrijwilligers weten waar ze het over hebben”. Goed te horen, blijkbaar zijn we toch niet zo onprofessioneel als gesuggereerd wordt door bedrijven en ondernemers die hun diensten aanbieden als professionele mantelzorgers.
Zorg vanuit sociale relatie
Professionele mantelzorgers…? Mantelzorg waarvoor betaalt wordt…? Dat past niet bij de definitie voor mantelzorg die door de Nationale Raad voor de Volksgezondheid is vastgesteld en die als volgt luidt: “Mantelzorg is zorg die niet in het kader van een hulpverlenend beroep wordt gegeven aan een hulpbehoevende door één of meerdere leden van diens directe omgeving, waarbij de zorgverlening direct voortvloeit uit de sociale relatie.”
Mezzo, belangenvereniging van mantelzorgers en vrijwilligers, omschrijft mantelzorg op hun website als volgt: “Mantelzorgers zorgen langdurig en onbetaald voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende partner, ouder, kind of ander familielid, vriend of kennis. Mantelzorgers zijn geen beroepsmatige zorgverleners, maar geven zorg omdat zij een persoonlijke band hebben met degene voor wie ze zorgen. Mantelzorg is niet de alledaagse zorg voor, bijvoorbeeld de zorg voor een gezond kind.”
Dat is helder en duidelijk. Dit begrijpt iedereen. Begrijpelijk ook dat de ondernemers die professionele mantelzorg te koop aanbieden, heel wat los maken bij al die 2,6 miljoen mensen die zich door gebruik van het woord professioneel, in één klap voelen weggezet als onprofessioneel. Weer geen erkenning van hun inzet en kwaliteit. Het beleid van de staatssecretaris lijkt ondermijnd. Een aantal berichten over het aanbieden van deze professionele mantelzorg veroorzaakte veel commotie in de social media deze week. Een commotie opgebouwd uit verschillende lagen.
Irritatie
Allereerst ontstaat irritatie en verbazing wanneer het Oogziekenhuis op Twitter en hun website aangeeft dat je een mantelzorger kunt boeken. Deze service wordt aangeboden door het bedrijf Jeeves. Nadat enkele mantelzorgers het Oogziekenhuis attenderen op hun onlogische woordkeuze, reageren ze direct dat zij hun website zullen aanpassen in “begeleidingsservice”. Jeeves heeft tot nu toe niet gereageerd. Jeeves heeft een onderdeel SeniorService waarin ze beweren een vaste mantelzorger te kunnen leveren, een betaalde dienst dus. Vervolgens verschijnen er op allerlei – in onze ogen gerenommeerde – websites berichten over het aanbieden van deze professionele mantelzorgers. Enig speurwerk levert op dat het hier overal om een (pers)bericht van het bedrijf Jeeves gaat dat op veel plaatsen één-op-één (waarschijnlijk ongecontroleerd) is overgenomen.
Stempel ´onprofessioneel´
In de Gelderlander staat dinsdag 25 juni een artikel over een vergelijkbaar dienstverlening in Oosterbeek, in navolging op al eerdere initiatieven in Wageningen en Nijmegen. En allemaal noemen ze het professionele mantelzorg. Mensen die nu al zorgen voor een ziek familielid voelen zich ernstig tekort gedaan. Beledigd ook. Na vaak jaren van zorg wordt je inzet plotseling impliciet als onprofessioneel bestempeld. Mensen die zich onvoorwaardelijk, vaak dag-en-nacht en jaar-na-jaar inzetten voor de zorg en het welzijn van een naaste of medemens. Je zou daarom deze mantelzorgers juist professioneel moeten noemen.
Onterecht gebruik term mantelzorg
Mantelzorgers hebben tot nu toe ervaren dat de begrippen mantelzorg en vrijwilligerswerk regelmatig door elkaar worden gehaald. En daar komt nu professionele (betaalde) mantelzorg bij.
Daarmee is de term professionele mantelzorg niet alleen irritant. Het is vooral ook verwarrend. Want mantelzorg is onbetaalde zorg, zegt zowel Mezzo alsook de Nationale Raad voor de Volksgezondheid.
In een nieuwsbericht op hun website schrijft Mezzo vandaag: “Steeds vaker bieden bureaus ‘professionele mantelzorg’ aan. Dit is onjuist gebruik van de term mantelzorg. Het doet geen recht aan de waardering en erkenning van mantelzorgers. En schept verwarring. Betaalde dienstverlening ter vervanging of ontlasting van mantelzorgers is geen mantelzorg.”
Contradictio in terminus
De term ‘professionele mantelzorg’ is een contradictio in terminus. Kan niet bestaan, net zomin als een ‘vierkante bal’ bestaat. De term ‘mantelzorg’ wordt steeds meer te pas en te onpas gebruikt. Het lijkt er sterk op dat de term ‘mantelzorg’ hier om commerciële redenen (mis)(ge)bruikt wordt, omdat mantelzorg nu sterk in de publiciteit staat.
Vragen
De discussie op Twitter maakt veel meer los. Het roept nieuwe vragen op. Dus als je nu je hulpbehoevende moeder aan haar lot overlaat, je vervolgens een baan neemt bij zo’n seniorenservice, krijg je dan wel voor de mantelzorg betaald? Dat kan toch niet de bedoeling van de Staatssecretaris zijn?
Erkenning
Tachtig procent van alle geboden zorg wordt momenteel gegeven door mantelzorgers en vrijwilligers. In alle veranderingen en bezuinigingen in de zorg wordt de mantelzorger steeds beter erkend om wat hij/zij doet en denkt. De zorg- en welzijnssector, de politiek en ook de samenleving zien steeds meer wat mantelzorgers doen, weten en kunnen. Men wil de kwaliteiten van mantelzorgers beter benutten. Door je met professionele mantelzorg te onderscheiden, diskwalificeer je mantelzorg zo als het was, als ‘niet professioneel’. Daar voelen veel mantelzorgers, die al jaren ‘vechten’ voor erkenning van hun inzet en kwaliteit en serieus genomen willen worden door zorgprofessionals en politiek, zich 10 stappen mee teruggezet. In feite ondermijnt een dergelijk onderscheid het ingezette beleid.
(Her)waardering van mantelzorgers
Wat zo’n initiatief als het aanbieden van betaalde dienstverlening als ‘professionele mantelzorg’ wel laat zien is dat mantelzorg economische waarde heeft. Misschien is dat iets waar we eens verder naar zouden moeten kijken. Als je als mantelzorger een baan erbij neem en voor je mantelzorgtaken een ‘professionele mantelzorger’ inhuur, dan lijkt dat logisch. In feite is het wat nu gebeurt met mensen die werken en iemand betalen voor huishoudelijk werk, de oppas van de kinderen, de afhaalmaaltijd etc. Maar als we dit allemaal gaan doen, wie gaat al die ‘professionele mantelzorg’ dan verrichten? En wordt zelf mantelzorgen dan een luxe, die je je alleen maar kan permitteren als je geld genoeg hebt? Het lijkt ons een onnodig prijsopdrijvend en vervreemdend mechanisme. Misschien moeten we eens kijken of het mogelijk is om mantelzorg in die zin ook economisch te waarderen en dat we het voor alle mensen financieel mogelijk maken om te mantelzorgen zonder zich daarnaast drie slagen in de rondte te werken om het geld te verdienen om te kunnen leven? Of dat mensen kunnen kiezen tussen mantelzorgen of ander werk, zonder meteen hun huis te moeten verkopen of aangewezen raken op de voedselbank.
Maak medemenselijkheid mogelijk
Als mantelzorg de maatschappij veel waard is, en blijkbaar is dat zo, dan zou de maatschappij dat ook economisch moeten waarderen. Ook als je het geen ‘professionele mantelzorg’ noemt.
Wij vragen de politiek om daar eens het gesprek over aan te gaan. Om een visie te ontwikkelen op een maatschappij waarin zorg voor elkaar even veel waard is als het verrichten van werkzaamheden als bijvoorbeeld ambtenaar of het werken bij een bank. Om recht te doen aan de kwaliteit en inzet van alle mensen die voor een ander zorgen, niet alleen als zogenaamde ‘professional’, maar als ‘medemens’. Laten we kijken hoe we medemenselijkheid voor iedereen mogelijk kunnen maken.
Cora Postema, Marjo Brouns, Gitte van den Eertwegh
www.sprekendemantelzorgers.nl
Cora Postema werd mantelzorger voor haar partner die in 2009 gehandicapt raakte als gevolg van een herseninfarct. Ze zegde haar baan als consultant bij een organisatieadviesbureau op, om het voor haar man mogelijk te maken om thuis te wonen in plaats van in een verpleeghuis. Ze verbaasde zich over de manier waarop de ‘zorg’ werkt, hoe er voor mensen beslist wordt wat goed voor hen is, zonder deze mensen hier zelf serieus in te kennen. Zij en haar partner ervoeren dit als ‘strijden voor behoud van regie over eigen leven’. Ze schreef een boek ‘Zorg jij of zorg ik?’ over haar ervaringen als mantelzorger en richtte de Stichting Partnerzorg op, om ook anderen in soortgelijke situatie te stimuleren om vooral ook goed voor zichzelf te zorgen. Ze schrijft blogs over de dagelijkse praktijk van een mantelzorger en de ups en down die ze daar in tegenkomt. Ook via Twitter geeft ze een inkijkje in haar leven. Daarnaast geeft ze lezingen en workshops voor mantelzorgers, zorgprofessionals en beleidsmedewerkers. Ook geeft ze gastlessen aan opleidingen voor professionals in Zorg en Welzijn. Met Marjo Brouns en Gitte van den Eertwegh startte ze in juni 2013 www.sprekendemantelzorgers.nl om zich samen te profileren als kritisch meedenkende mantelzorgers.
Marjo Brouns-Backhuis is bedrijfskundige, en werkt sinds 1994 binnen de Rijksoverheid. Zij combineert haar werk met de zorg voor haar gehandicapte echtgenoot. Zij reikt professionals de hand in alle veranderingen in zorg- en welzijn en laat zien hoe mensen binnen een organisatie op een evenwichtige manier het perspectief van de cliënt en/of mantelzorger kunnen meenemen. Met haar persoonlijk verhaal geeft zij het bedrijfsleven inzicht hoe balans tussen werk en privé kan zijn. In haar blog www.marjobrouns.wordpress.com schrijft ze over haar ervaringen als mantelzorger, over dagelijkse dingen, over de kracht en de onmacht, over de frustraties en ermee leren leven, over afspraken op het werk, maar zeker ook over de mooie ervaringen en ontmoetingen sinds het ongeval van haar echtgenoot.