Ondanks de toestanden rond de persoonsgebonden budgetten, verloopt de hervorming van de langdurige zorg relatief soepel. Een beetje door de oogharen kijkend, kun je zeggen dat een belangrijke reden voor die soepele overgang is, dat veel ongeveer hetzelfde is gebleven.
VWS, zorgkantoren, zorgverzekeraars en gemeenten hebben dikwijls pragmatische keuzes gemaakt om de overgang van oud naar nieuw zo soepel mogelijk te laten zijn. Verstandig, want zelfs mét deze pragmatiek is het een enorme operatie, waar mensen niet de dupe van mogen worden.
Eco-systeem
De vraag is nu, hoe gaat het stelsel zich vanaf 2017 ontwikkelen? Want dat is het volgende waarop we moeten voorsorteren. Behulpzaam is een analyse van Philip Idenburgh en Michel van Schaik in hun Diagnose Zorginnovatie; over technologie en ondernemerschap. Ze schetsen hoe we van een Pater(nalistisch) systeem komen, de verzorgingsstaat, zeg maar. Daarbij hoort top-down sturing, input-financiering op basis van budgetten en vergunningen. Het zorgaanbod en de instituties staan centraal en er wordt vooral ziekenzorg geboden. Daarna kregen we een ego-systeem, zeg maar marktwerking, met een kaderscheppende overheid, met toezicht en handhaving op afstand, outputfinanciering, prestatiebekostiging, de kiezende patiënt/cliënt centraal en met ruimte voor nieuwe toetreders. En, niet onbelangrijk, een oriëntatie op gedrag en gezondheid.
En wat zich nu aftekent, aldus de auteurs, is een eco-systeem, waarbij de overheid een verbindende rol heeft, stijlflexibiliteit vertoont, met outcome financiering, waar partnerschap tussen hulpverlener, cliënt en samenleving aan de orde is, en die gericht is op functioneren en participeren van mensen, ook al hebben ze ziekten of beperkingen.
Oude fundamenten en gebruikte materialen
Het zijn natuurlijk ruwe schetsen van de trends, maar toch wel herkenbaar. Het probleem dat zich nu aandient is, dat denken, doen en systeemontwikkeling niet parallel lopen. We weten al een tijdje dat we de verzorgingsstaat in de huidige vorm niet kunnen (of willen) handhaven, maar we rekenen er nog wel op. De marktwerking staat doelmatigheid en integraal werken in de weg, maar we geloven er nog wel in. In feite bouwen we systeem op systeem, een gebouw met nieuwe functies op oude fundamenten en met gebruikte materialen. Je hebt dan veel extra houtje-touwtje constructies en pleisterwerk nodig, wil het allemaal een beetje overeind blijven. En echt stabiel wordt het niet. Wil het goed komen dan moeten we de resten van het oude systeem uit elkaar halen en kritisch bekijken wat nog te gebruiken is.
Personaliseren
In het eco-systeem zullen we gaan personaliseren; ieder naar de eigen maat. We gaan de dialoog tussen hulpverlener en cliënt versterken (wat betekent dat de laatste veel mondiger zal moeten zijn) en zorgvraagstukken niet alleen vanuit een zorgoptiek aanpakken, maar ook vanuit een maatschappelijke optiek. We zullen de kracht van de cliënt, de mantelzorger en de burger gaan aanspreken. Het zal gaan om vitaliteit, veerkracht en welbevinden. Dat geldt, ook voor heel kwetsbare mensen; bij hen naar de eigen maat.
Staatsbosbeheer
‘Ronkende teksten’, hoor ik veel lezers denken. “Hoe ziet dat er concreet uit? Daar hebben we geen blauwdruk voor, dat moeten we gaan uitzoeken, of – beter – uitvinden.” We komen in een eco-systeem waarin alles met alles samenhangt. Grenzen tussen systemen, organisaties, hulpverleners en cliënten/patiënten gaan vervagen. Oude eenduidige structuren, die uitgaan van een-dimensionele visies op ziekte en gezondheid, op sturing van boven naar beneden en op verantwoording van aanbieder naar systeempartijen zullen dat in de weg staan. Die moeten we eruit halen. De overheid zal meer een soort Staatbosbeheer zijn.
Programma van eisen
Het zijn algemene noties die ik hier schets. Maar als je iets nieuws wilt ontwerpen, moet je heel goed weten wat je programma van eisen is, moet je van grof naar fijn ontwerpen, luisteren naar je gebruikers en zorgen dat je oude niet-bruikbare elementen verwijdert. Ik zal daar op het congres ‘Transitie is nog lang geen transformatie’ meer over zeggen. De richting voor 2017 en verder is niet alleen iets van systeemkenners (die heb je op enig moment natuurlijk wel nodig), maar het wordt vooral een zaak van mensen in de samenleving. Zij vormen het belangrijkste fundament van het eco-systeem.
Henk Nies
lid raad van bestuur Vilans
—
Hoe overleven zorgaanbieders de transitie in de langdurige zorg? Hoe lukt het om zich snel en adequaat aan te passen aan gewijzigde omstandigheden? Wat kunt u leren van uiteenlopende keuzes? Op 12 juni organiseert Skipr het congres “Transitie is nog lang geen transformatie”. Henk Nies is daar één van de sprekers.