Tijdens het debat over het burgerinitiatief ‘Schriftelijke informatieplicht medische behandelingsovereenkomst’ kwam het maken van een geluidsopname door de patiënt van zijn gesprek met de arts aan de orde. Wat is daarvoor de wettelijke basis en heeft de patiënt recht op het maken van een geluidsopname, heimelijk of na aankondiging?
Tijdens het debat over het burgerinitiatief ‘Schriftelijke informatieplicht medische behandelingsovereenkomst’ kwam het maken van een geluidsopname door de patiënt van zijn gesprek met de arts aan de orde.
Het burgerinitiatief had tot doel de Wet geneeskundige behandelovereenkomst te wijzigen zodat van een recht op informatie naar meer gezamenlijk beslissen zou worden gegaan. Tijdens de behandeling komt het namelijk al snel op de praktische manier waarop de informatievoorziening aan de patiënt kan worden verbeterd. De minister van VWS ziet in de technologie de oplossing en stelt voor dat je een gesprek met een dokter op kunt nemen. Want – zo geeft zij aan – het doel van het burgerinitiatief is niet de schriftelijke informatie. Het doel is dat de patiënt deugdelijk wordt ingelicht. Een arts een gespreksverslag laten maken vindt zij onwenselijk en onnodig nu een gesprek tegenwoordig prima met een telefoon kan worden opgenomen. De juridische status van geluidsopnames en het recht om gesprekken met de arts op te nemen zijn inmiddels door VWS uitgewerkt bij brief van 10 maart jl..
Juridisch kader
Al in 2010 was de beroepsgroep doordrongen van de opname van gesprekken door patiënten of familieleden tijdens, voor of na een medische behandeling(KNMG Richtlijn omgaan met medische gegevens (2010)). Toegegeven, de spelregels zoals door de minister van VWS geformuleerd nemen eveneens de Wet bescherming persoonsgegevens in aanmerking, maar overigens was al bekend dat gesprekken mogen worden opgenomen, gevraagd en ongevraagd, maar ook dat het van de omstandigheden van het geval afhangt of de rechter in zowel het civiele als het tuchtrecht het gebruik van zo’n opname die zonder toestemming van de arts is verkregen, toestaat. De jurisprudentie op dat laatste punt is schaars maar laat zien dat rechters die opnamen – met of zonder toestemming van de betrokken arts – toestaan als bewijs.
De opname mag alleen door de patiënt zelf worden gebruikt. Voor de verspreiding van geluidsopnamen via bijvoorbeeld sociale media geldt de Wet bescherming persoonsgegevens. Het delen van die gespreksopnamen buiten de rechtszaal is dan ook in beginsel verboden – onrechtmatig – zonder dat de arts daar toestemming voor heeft gegeven. Maar dat laatste vermeldt de minister van VWS in haar brief van 10 maart jl. niet.
Praktijk
In de praktijk kom ik zo nu en dan in aanraking met arts-patiënt gesprekken die zijn opgenomen zonder dat de arts daar weet van heeft gehad. Veel van die gesprekken betreffen niet zozeer de medische behandeling of de informatieplicht, maar gesprekken over de ontevredenheid over de behandeling, over klachten en aansprakelijkheid. Die gesprekken zijn van alle dag en niet specifiek aan onze twintigste eeuw en bijbehorende technologie gebonden. Die opnamen zullen altijd worden gemaakt. Dat is niet te voorkomen.
Wat wel meer dan nu te voorkomen is, is dat patiënten zich bezwaard voelen een gesprek op te nemen, of zich zelfs te bezwaard voelen de mogelijkheid te bespreken met de betrokken arts. Als alle patiënten al zouden beschikken over een mobiele telefoon en zij bekend zouden zijn met de wijze waarop een gesprek kan worden opgenomen, dan is de kwetsbaarheid van patiënten veelal dusdanig dat een behoorlijk aantal die weg niet zal bewandelen.
Was het niet prachtig geweest als de minister van VWS de kans had benut daadwerkelijk de informatieplicht in de technologie van nu een basis te geven waar zowel arts als patiënt hun voordeel mee hadden kunnen doen? De minister van VWS gaat nauwelijks in op de winst die te behalen is voor de behandelovereenkomst en plaatst de gemaakte geluidsopnamen die wél open en bloot gemaakt zijn ten onrechte niet eens binnen het kader van het medisch dossier. Want dat medisch dossier is houvast voor zowel arts als patiënt en geeft beiden een basis in goede en slechte tijden. De positie van de arts laat de minister van VWS links liggen. Ten onrechte.
Onderzoek wijst uit dat niet alleen patiënten baat hebben bij het opnemen van gesprekken met hun arts om terug te luisteren, maar ook dat de arts daar baat bij heeft (Elwyn G, Barr PJ, Grande SW. Patients recording clinical encounters: a path to empowerment? Assessment by mixed methods. BMJ Open 2015;5). Ondanks die voordelen wordt het routinematig aanbieden van het opnemen van gesprekken tussen arts en patiënt door de minister van VWS, de KNMG of de NPCF niet genoemd. Het maken van geluidsopnamen wordt in de juridische sfeer getrokken. Dat nodigt niet uit tot het maken van geluidsopnamen, laat staan dat dit open en bloot zal plaats vinden.
Maak geluidsopname onderdeel van medisch dossier
Waarom maken we het opnemen van de meer inhoudelijke en beslissende arts-patiënt gesprekken niet tot een aanvullend onderdeel van de behandeling en daarmee tot onderdeel van de behandelovereenkomst en dus het medisch dossier? In Amerika zijn voorbeelden te vinden. Zo faciliteert het Oliver Cancer Centre het maken van geluidsopnamen: “Staying healthy takes more than going to your doctor appointment. We want you to remember everything you need when you leave”. Niet ter vervanging van de schriftelijke dossiervoering, of een schriftelijke uitleg waarin in het kort wordt uitgelegd voor welke aandoening de patiënt wordt behandeld of welk onderzoek een patiënt zal ondergaan, maar ter ondersteuning van de behandeling en de goede arts-patiënt relatie. De geluidsopnamen maken zo onderdeel uit van de behandelovereenkomst en worden opgenomen in het medisch dossier, wat in een later stadium, mocht er wél een juridische vraag ter tafel komen, juist verhelderend kan werken. En door het opnemen van de geluidsopnamen in het medisch dossier voorkom je dat manipulaties achteraf van de opname niet meer te verifiëren en/of aan te tonen zijn. Het medisch dossier wordt daarmee verrijkt náást de aantekeningen die reeds – veelal in verkorte versie en onbegrijpelijke afkortingen – zijn opgenomen. Wil de patiënt geen geluidsopname maken, dan kan dat worden genoteerd in het medisch dossier en vindt geen opname plaats.
Tip
Is het kenbaar dat de patiënt gesprekken wil opnemen, dan ware die gesprekken op te nemen in het medisch dossier. De geluidsopnamen maken op die wijze onderdeel uit van de behandelovereenkomst, wat in een later stadium, mocht er wél een juridische vraag ter tafel komen, juist verhelderend kan werken. En door het opnemen van de geluidsopnamen in het medisch dossier voorkom je dat manipulaties achteraf van de opname niet meer te verifiëren en/of aan te tonen zijn.
Tessa van den Ende
Advocaat/partner bij Nysingh advocaten en notarissen
