E-Health en zelfmanagement leveren -buiten de zorgsector- al snel een productiviteitswinst op van minimaal 1 miljard euro. Dat blijkt uit doorrekeningen van René Goudriaan en Wim Groot. Maar ondanks deze fraaie cijfers wordt het potentieel van e-Health in Nederland over de gehele linie onvoldoende benut.
E-Health en zelfmanagement leveren niet alleen productiviteitswinst op, ze maken de zorg veel efficiënter dan nu het geval is. Daardoor zijn minder verpleegkundigen, artsen, psychiaters etc. nodig. Kortom: kleinere personeelstekorten in de zorg. Ook de groei van de zorguitgaven kan hierdoor worden beperkt. Grootschalige investeringen in e-Health en zelfmanagement leveren forse besparingen op voor het bedrijfsleven en de verzekerden. Het maakt namelijk zorgverlening buiten werktijd mogelijk. Daardoor worden –ook buiten de zorgsector- aanzienlijke productiviteitswinsten gerealiseerd.
Experimentele lappendeken
Door belemmeringen in de financiering en weerstanden tegen noodzakelijke veranderingen binnen de zorgsector blijft de toepassing van e-Health en zelfmanagement echter steken in een grote lappendeken van experimenten. Mede daardoor wordt het potentieel ervan in Nederland over de gehele linie onvoldoende benut. Ook uit eigen onderzoek van het instituut Beleid en Management Gezondheidszorg (iBMG) aan de Erasmus Universiteit Rotterdam blijkt dat de betekenis van e-Health veel groter kan zijn als mensen buiten werktijd gebruik kunnen maken van efficiënte zorg. Vooral zelfstandigen vragen hierom.
Mentale omschakeling
De veronderstelling is veelal dat e-Health iets moet opleveren voor patiënten en daarom iets vraagt van zorgprofessionals. Dat beeld klopt niet. Er valt met e-Health (waaronder online dienstverlening zoals zelftests en apps om het eigen ziektebeeld te volgen) nog een hele wereld te winnen in de zorg, maar dit vergt een grote mentale omschakeling. De zorg moet gaan denken aan de baten voor de samenleving als geheel en niet alleen voor de zorg. Naast betere zorgkwaliteit en ruimte voor specialisatie voor professionals, liggen de maatschappelijke baten voor het oprapen. De zorgsector beperkt zich teveel tot de baten van de behandelrelatie tussen arts en patiënt.
Breder perspectief
Voor een integrale afweging van kosten en baten van e-Health is echter een breder perspectief nodig waarin ook verzuimverzekeraars, werkgevers en werknemersorganisaties worden betrokken. Zo kunnen zorg- en verzuimverzekeraars bij uitstek de afweging maken tussen investeren in e-Health en de uitkering van ziektegelden. Werkgevers kunnen hun werknemers eerder of anders aan het werk krijgen. Dat is winst in termen van minder ziekteverzuim, minder productiviteitsverlies en minder uitkeringen. Bovendien levert een andere inrichting van arbeidsomstandigheden en werktijden van zorgverleners productiviteitswinst op. Het recente rapport van Nivel over de integrale aanpak van diabetes wees daarop. In de financiering van de zorg wordt onvoldoende rekening gehouden met de baten van investeringen die buiten de zorg neerslaan. Hierdoor bestaat het risico dat maatschappelijke baten onvoldoende worden gerealiseerd.
Medefinanciering
Wij zien drie oplossingsrichtingen. (1) Er is een meer doelgroepgerichte benadering nodig, zodat veel gerichter afspraken over zorg en e-Health gemaakt kunnen worden door werkgevers, werknemersorganisaties, zorginstellingen en overheden. (2) De financiering van zorg moet meer geënt zijn op het belonen van gezondheidswinst, hogere arbeidsdeelname en maatschappelijke participatie. Dit vergt ook medefinanciering van partijen als werkgevers en verzuimverzekeraars. (3) Dankzij e-Health komen patiënten beter geïnformeerd bij de arts. Hierdoor kan het zorgaanbod anders worden ingericht. Het is mogelijk om sneller tot de kern van de problemen te komen en om verbindingen met het werk van patiënten te maken. Het zorgvolume kan daardoor naar beneden en dat is de beste weg voor kostenbeheersing.
Revolutie
E-Health kan in potentie een revolutie ontketenen in de zorg, maar deze potentie wordt onvoldoende benut. Patiënten zijn naast patiënt ook werknemer, zelfstandige, ouder of buurtgenoot. E-Health maakt het mogelijk om zorg te combineren met arbeids- en maatschappelijke deelname. De kosten van e-Health moeten daarom door zorgverzekeraars, verzuimverzekeraars, zorgaanbieders, werkgevers en overheid worden afgezet tegen de productiviteitswinst die het oplevert.
Kim Putters, hoogleraar Management van zorginstellingen en ondervoorzitter Eerste Kamer
Maarten Janssen, promovendus innovaties in de zorg