De langdurige zorg moet op de schop. Een omslag naar maatwerk en meer zorg in de buurt. Moeten we op zoek naar nieuwe modellen of liggen ze voor het grijpen?
Een dagje Hoogeloon inspireert. De zorgcoöperatie Hoogeloon heeft dit jaar twee zorgvilla’s geopend voor ouderen met dementie en mensen met een verstandelijke beperking. Tien jaar geleden vonden Hoogelooners het onacceptabel dat ze voor zorg niet terecht konden in het ‘eigen dorp’ en namen het heft in eigen hand. Het begon met een eetgroep en in de afgelopen jaren is dat uitgebreid met dagbesteding, zorg thuis, tuinonderhoud, ondersteuning van vrijwilligers, spreekuur (ook voor de WMO) ‘wijkzuster’ en nu dus ook 24-uurszorg in de twee villa’s.
Burgerinitiatief in de zorg
Onder het motto ‘Burgerinitiatief in de zorg’ heeft de zorgcoöperatie Hoogeloon op 11 april een conferentie gehouden om zijn visie, ervaring en successen te delen. Hoogeloon is een dorp met 2200 inwoners in de Brabantse Kempen. Tweehonderd geïnteresseerden van lokale organisaties, WMO-raden en gemeenten horen hier hoe Ad Pijnenborg, de voorzitter van de coöperatie- in Gemeenschapshuis ‘D’n Aanloôp’ verhaalt over het verleden, waarin in Hoogeloon arme boeren samen landbouwmachines kochten om hun land te bewerken. Die solidariteitsgedachte ligt ook ten grondslag aan de zorgcoöperatie met inmiddels 240 leden, 60 vrijwilligers en zo’n 25 medewerkers.
Niet zonder slag of stoot
De zorgcoöperatie is er niet vanzelf gekomen. Zorginstellingen -het gaat dan over tien jaar geleden- doen niet wat de Hoogelooners vragen en komen dan tot de conclusie dat ze in actie moeten komen. Terugblikkend constateren de initiatiefnemers dat het in die eerste fase essentieel is de inwoners zelf aan het woord te laten en met hen te blijven communiceren. Ook is het samenwerken met de organisaties die er zijn belangrijk. En dat geldt ook voor het doen van de boodschappen bij de middenstand in het dorp. Voor de zorgvilla’s wordt samengewerkt met de woningstichting De Zaligheden en de zorgorganisaties Joriszorg en Lunetzorg. De gemeente weet inmiddels de zorgcoöperatie op waarde te schatten en ondersteunt het initiatief. Maar in de beginfase constateerde een wethouder dat hij vooral in gesprek ging met de initiatiefnemers omdat het een coöperatie met leden uit het dorp was.
Visie en ervaring
De leden van de coöperatie hebben het voor het zeggen en voelen zich ook verantwoordelijk. Zelfzorg en hulp van de familie vormen de basis en de coöperatie ondersteunt aanvullend. Niet de geïndiceerde uren en het geld zijn leidend bij de zorgverlening, maar dat wat de betrokkene en zijn familie nodig vindt. De ervaring leert dat met minder zorg en minder duur kan worden volstaan. Hoogeloonse senioren zijn beschikbaar om kwetsbare ouderen een handje te helpen bij klussen, vervoer, etc. De ouderen kunnen in het dorp blijven wonen en dat geeft een gerust gevoel. De coöperatie draagt bij aan de leefbaarheid en is er van overtuigd dat de zorgkosten fors lager zijn, misschien wel zo’n dertig procent.
Een visje, een sleutel en eigen verantwoordelijkheid
Het nemen van eigen verantwoordelijk is inmiddels een politiek stokpaardje, maar stokt in de zorg wanneer bewoners en medewerkers een visje op de markt kopen voor het eten. Is de visboer wel HACCP gecertificeerd? En een sleutel van de villa geven aan een bewoner met geheugenverlies is niet BOPZ-proof, terwijl die sleutel de paniek, veroorzaakt door het ‘opgesloten’ zijn, voorkomt. Een bewoner in de villa die voorkeur heeft voor persoonlijke verzorging door een familielid brengt de professional in verlegenheid, want stel dat –in vakjargon- een valincident volgt? En zorgplannen niet achter slot en grendel zodat de familie de zorg kan volgen en ervaringen toevoegen, is strijdig met de privacy. Het systeem –beleid en toezicht- neemt geen risico, dus doet de coöperatie het maar. De bureaucratie haalt volgens de coöperatie de ziel uit de zorg. Guus van Montfort, voorzitter van brancheorganisatie ActiZ, moedigt in een video-interview de coöperatie aan de rug recht te houden en –hoe lastig ook- de overbodige regels te negeren.
Tips uit Hoogeloon
Geïnteresseerden komen niet alleen naar Hoogeloon wanneer er geconfereerd wordt. Wekelijks is er aanloop en willen mensen uit het hele land -en inmiddels ook daarbuiten- weten hoe je een coöperatie opzet en wat de risico’s zijn. Lessen die ze in Hoogeloon hebben geleerd zijn:
- De coöperatie is van de leden en die hebben het eerste en het laatste woord.
- Behoud je identiteit en onafhankelijkheid ook financieel.
- Er is geen blauwdruk voor een coöperatie.
- Samenwerken is belangrijk, maar met inachtneming van de eigen visie.
- De overheid kan faciliteren en ruimte bieden, maar moet geen invloed willen hebben.
- Coöperaties willen verantwoordelijk nemen, maar dan moet de overheid ook loslaten.
Coöperatie als revitalisering van zeggenschap en zorg
Hoogeloon staat niet meer alleen model. In Brabantse dorpen, zoals Elsendorp, Laarbeek, en Schaijk zijn coöperaties opgericht, maar ook in andere provincies zijn er initiatieven. Amsterdam heeft in de Apollobuurt & Prinses Irenebuurt de coöperatie Stadsdorp Zuid en wanneer de voortekenen niet bedriegen, blijft het daar niet bij in Amsterdam. De introductie van de coöperatie in de zorg is een revival van een organisatiemodel waarin zeggenschap en solidariteit als vanzelfsprekend zijn en een revitalisering van eigen verantwoordelijkheid en eigen regie in de zorg.