Sinds mei 2019 bezoekt de Visitatiecommissie gemeenten die proberen om grip te krijgen en te houden op de uitgaven in het sociaal domein. In de vierde tussentijdse rapportage zijn 23 gevisiteerde gemeenten meegenomen. De commissie ziet dat het voor gemeenten steeds moeilijker wordt om de financiën te beheersen. Dat komt lang niet meer door de bezuinigingen ten tijde van de decentralisatie in 2015. Er zijn ook steeds meer kwetsbare inwoners die een beroep doen op hulp en het blijkt lastig om grenzen te stellen.
Balans in verantwoordelijkheid
“Uit de acht meest recente visitatietrajecten blijkt opnieuw dat het voor gemeenten vaak lastig is om prioriteiten te stellen in de ondersteuning die zij aan inwoners bieden en de visie die hieraan ten grondslag ligt. In het bijzonder in de Jeugdwet is vaak niet duidelijk hoe de verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling van kinderen is afgebakend tussen ouders, de directe omgeving en de gemeente”, schrijft de Visitatiecommissie onder leiding van oud-zorgbestuurder Marjanne Sint.
Gemeenten moeten op zoek naar een balans in de verantwoordelijkheid tussen ouders, samenleving en gemeente. “Veel gemeenten willen veel zaken oppakken om inwoners zoveel mogelijk te ondersteunen en allerlei soorten problematiek op te lossen. Dit is een mooi streven, maar een streven dat niet lijkt te lukken binnen de financiële mogelijkheden van de gemeente”, aldus de commissie.
Dingen die je niet doet
Bij het vaststellen van hun prioriteiten, moeten gemeenten wel meewegen waar hun capaciteiten en competenties liggen. “Bij het aanbrengen van focus hoort ook het maken van (lastige) keuzes over activiteiten die in een bepaalde periode niet uitgevoerd kunnen worden, omdat ze minder prioriteit hebben. Het college en de ambtelijke top moeten hierin keuzes maken en kaders meegeven. De commissie adviseert daarom om regelmatig op bestuurlijk niveau te bespreken wat wel of niet wenselijk is bij het verdelen van schaarse middelen: wanneer is ‘goed’ ook goed genoeg? In hoeverre accepteren we het risico op klachten? Wanneer is het op scherp zetten van de relatie met inwoners of aanbieders van de gemeente gerechtvaardigd? Dergelijke zaken komen idealiter ook terug in de visie van een gemeente: het gaat niet alleen om dingen die je wél doet, maar ook om dingen die je niet doet.”
Afwegingskader
Een inhoudelijk afwegingskader kan gemeenten helpen om hun visie, en de prioriteiten die ze aanbrengen, om te zetten in beleid. “Maak in het afwegingskader per doelgroep inzichtelijk wat de concrete vragen/behoeften zijn en wat per vraag/behoefte het aanbod van de gemeente is”, adviseert de commissie. “Formuleer binnen welke ‘bandbreedtes’ (in de mate van ernst) dit aanbod moet voldoen en maak op deze manier verschillende scenario’s. Voor welke (kwetsbare) inwoners zijn we er in ieder geval als gemeente? Welke hulp en ondersteuning bieden we als gemeente misschien niet meer en moeten inwoners meer leunen op zichzelf en/of hun eigen netwerk? Op welke hulp en ondersteuning gaan we juist extra inzetten, zodat we de meest kwetsbare inwoners in beeld houden?”
Begroten op inhoud
Tot slot ziet de Visitatiecommissie dat gemeenten bij tekorten snel grijpen naar bezuinigingsmaatregelen vanuit een financiële invalshoek. “De commissie is van mening dat het van belang is om bij de verdeling van de middelen primair met een inhoudelijke visie een volgorde aan te brengen in de door te voeren bezuinigingen. (..) Als gemeenten financiële urgentie voelen, lopen ze het risico om te bezuinigen zonder echt te weten (of te meten) of het op de lange termijn ook maatregelen zijn die bijdragen aan de gewenste maatschappelijke doelen. Daarom is het van belang om het opstellen van een begroting te koppelen aan inhoudelijke ontwikkelingen en informatiebronnen, zoals het beleidskader en sturingsinformatie. Ambtenaren met inhoudelijke kennis meer betrekken, kan helpen om vanuit de inhoudelijke visie te begroten”, aldus de commissie.
En hoe zit het met de privacy van de cliënt binnen het gemeentelijk apparaat als ambtenaren zich met de inhoud van de zorg aan individuele cliënten bezig gaan houden, zoals nu reeds gebeurt? Heeft de visitatiecommissie daar ook (al) naar gekeken?
Prima om niet onnodig professionals in te schakelen en een beroep te doen op de potentie van natuurlijke netwerken. Maar het blijft hier wel vaag . Wat heeft de visitatiecommissie aangetroffen aan zaken die de gemeente zou moeten overlaten aan het natuurlijke netwerk? En hoe komt het afwegingskader tot stand. Dat vraagt naast visie om inhoudelijke know how. Hebben ambtenaren die? Erg benieuwd naar een wat meer concrete uitwerking.
In de dagelijkse praktijk zie je dat wijkteams/gemeentes vanuit de integrale benadering die ze kiezen veel meer indiceren dan strikt noodzakelijk is. Er zijn veel situaties waarbij het mogelijk is met een gerichte behandeling de cliënt en het gezin zo ver te krijgen dat ze weer voldoende veerkracht hebben om zelf (wel of niet met ondersteuning van het netwerk) de draad weer op te pakken. Een inhoudelijk afwegingskader kan daarbij zeer behulpzaam zijn maar betrek bij het opstellen zowel cliënten/ouders en professionals van de zorgaanbieders. Het zou mooi zijn als niet elke gemeente zelf het wiel gaat uitvinden maar er een landelijke afwegingskader wordt opgesteld.