Roken kost Nederland 20 tot ruim 40 miljard euro per jaar. Dit blijkt uit een uitvoerig onderzoek van SEO Economisch Onderzoek in opdracht van Stichting Eindspel Tabak, een intiatief van een aantal bestuurders en professionals in de zorg. De stichting pleit voor een tabaksverbod voor kinderen die geboren worden na bijvoorbeeld 2017.
In een maatschappelijke kosten-batenanalyse hebben de onderzoekers berekend wat de waarde is van verloren levensjaren en kwaliteit van leven, én hoeveel het productieverlies en de zorgkosten zijn als gevolg van roken. In drie scenario’s heeft SEO doorgerekend wat het verschil in kosten en opbrengsten is tussen de huidige maatschappij en een samenleving waarin nooit is gerookt. In het middenscenario is het saldo van kosten en opbrengsten 33 miljard euro negatief per jaar. De onderzoekers berekenen het lage scenario op 20 miljard euro negatief en het hoge scenario op 43 miljard euro negatief.
De kosten van roken worden voor het grootste deel veroorzaakt door het verlies van gezonde levensjaren en verlies van kwaliteit van leven als gevolg van roken, volgens de SEO-onderzoekers. Andere grote kostenposten zijn productieverlies als gevolg van roken en de hogere zorgkosten van rokers. Daartegenover staan baten doordat mensen die eerder overlijden als gevolg van roken “geen consumptieve kosten maken ten laste van de overige maatschappi”, namelijk zorgkosten en pensioenuitkeringen.
In de toekomst kan dit volgens de onderzoekers veranderen. De medische technologie ontwikkelt zich, waardoor de levensverwachting toeneemt, en dus het aantal verloren levensjaren afneemt. De besparing op de zorgkosten doordat rokers eerder overlijden neemt daardoor af. Bovendien nemen door de nieuwe therapieën de zorgkosten van levende rokers toe. Beide ontwikkelingen leiden ertoe dat de totale kosten van roken toenemen voor de maatschappij.
Verslaafd
De meeste nadelen van het roken ondervinden rokers zelf. Dat het kosten-/batensaldo van roken zo negatief uitvalt voor hen, noemen de onderzoekers “vreemd”. Ondanks de nadelen die roken hen oplevert, maken rokers “kennelijk” geen rationele afweging van de kosten en baten van roken. De meesten beginnen al op jonge leeftijd en kunnen de consequenties dan niet overzien. Wanneer zij na verloop van tijd verslaafd zijn geraakt, speelt irrationeel gedrag een rol, volgens de onderzoekers. “Rokers onderschatten bijvoorbeeld de kans dat zij ziek worden van roken en eerder overlijden.”
Het uitgangspunt van economen is dat mensen rationeel zijn en de afweging maken: wat kost het me en wat levert het me op? Pas als dat saldo positief uitvalt kopen ze iets. Maatschappelijke kosten kunnen ontstaan als consumenten de negatieve effecten van hun consumptie (bijvoorbeeld vervuiling) op anderen kunnen afwentelen. Het economische model waarin consumenten rationele beslissingen maken, is op rokers kennelijk niet (volledig) van toepassing, constateren de onderzoekers. “Dat vormt een ratio om rokers tegen zichzelf te beschermen.”
“Per saldo vormt roken een grote kostenpost voor de maatschappij”, stelt Eindspel Tabak. “Dit onderzoek rekent af met de gedachte dat roken economisch voordelig is voor de maatschappij of voor niet-rokers.” Eindspel Tabak wil dat kinderen, geboren in een nog te bepalen jaar, verboden wordt te roken of tabak geleverd te krijgen. Andere preventiemaatregelen helpen wel, maar het is niet genoeg, volgens stichtingsvoorzitter Diana Monissen, in het dagelijks leven bestuursvoorzitter van Prinses Maxima Centrum voor Kinderoncologie.
Generatiegebonden tabaksverbod
Er zijn de laatste tijd stappen genomen om te voorkomen dat kinderen met roken beginnen. Monissen: “Daar hebben we zonder meer begrip voor maar wij willen een stap verder gaan en pleiten voor een generatiegebonden tabaksverbod: kinderen geboren na bijvoorbeeld 2017 mogen niet beginnen met roken. Het tabaksverbod treft dus kinderen die nu nog geboren moeten worden”.
Eindspel Tabak streeft zo’n rigoureuze maatregel na vanwege de enorme gezondheidsschade door roken: tenminste één op de twee rokers sterft door roken, één op de vier vóór het pensioen. De jongste wetenschappelijke inzichten leren dat roken (nog) meer gezondheidsellende veroorzaakt dan tot nu toe bekend was. Het is al langer bekend dat roken longkanker veroorzaakt, evenals andere vormen van kanker. Sinds kort is bekend dat roken de kans vergroot op onder meer diabetes, reuma en dat de vruchtbaarheid van zowel mannen als vrouwen erdoor vermindert. Diana Monissen: “Roken tast dus vrijwel elk orgaan in het lichaam aan”.