De Miljoenennota 2012 onthult: de gezondheidszorg is nummer één! Voor het eerst heeft het ministerie van VWS de grootste begroting van alle ministeries en streeft daarmee de sociale zekerheid als traditionele big spender voorbij. VWS spendeert circa 74,5 miljard euro, ofwel 29 procent van de totale rijksuitgaven.
Tegenvallers
Het zorgbudget groeit al jaren harder dan de economie en omvat nu meer dan 10 procent van het bruto binnenlands product. De eveneens oplopende tegenvallers zijn al ingeboekt (1,6 miljard euro in 2012 en 1,9 miljard euro in 2013), maar niet volledig gecompenseerd door bezuinigingen. Dit is niet veel langer vol te houden.
Buik en hoofd bij elkaar brengen
Via gebruikelijke kaasschaafmethodes wordt de buikriem weer wat aangehaald, maar echte keuzes worden uitgesteld door de gedoogde minderheidscoalitie. Wellicht is het persoonsgebonden budget een van de uitzonderingen, maar past deze maatregel wel bij vraagsturing en hoe gaat het in de praktijk uitpakken. De zorg is een gefragmenteerde emotie-archipel vol eilandjes met elk hun eigen visies en tradities, normen en buikgevoelens. Het hoofd is (nog) niet vrij om te bepalen wat echt waarde toevoegt aan de eindklant van ons zorgstelsel. Voor de verzekerde patiënt wordt de zorg steeds duurder (elke volwassene betaalt per jaar iets meer dan 4.800 euro aan zorgpremies), maar de prangende vraag is of er wel value for money wordt geboden.
Van kengetallen naar waarde
Het wordt tijd voor waarde-sturing. Dat gaat verder dan de zogenaamde doelstellingen die het ministerie in zijn begroting heeft opgenomen, want dat is een bijzonder allegaartje van ‘kengetallen’ en indicatoren, al dan niet voorzien van een streefrichting, laat staan concrete streefwaarden (wat ook verder gaat dan het doortrekken van het recentste cijfer). Enkele voorbeelden uit de miljoenennota voor de zorg. Eerste voorbeeld: de huisarts moet het aantal verwijzingen naar ziekenhuizen reduceren van 200 naar 174 per 1.000 patiënten. Maar nergens staat hoe dat tot stand moet komen en de huisartsenzorg moet bezuinigen. Bij systemisch denken over versterking van de eerste lijn hoort ook substitutie vanuit en reductie in de tweede lijn. Tweede voorbeeld: er staan vele goede notities over de bevordering van kwaliteit en transparantie, met als doelstelling te komen “tot een beperkte set indicatoren, die zo veel mogelijk iets zegt over de geboden zorg”, aangejaagd door een nieuw Kwaliteitsinstituut en te belonen via prestatiebekostiging. Vergelijkbare intenties bij innovatie: “de stijgende vraag naar zorg, een dreigend arbeidstekort en continue kostenstijgingen vragen om slimme oplossingen”. Maar uiteindelijk blijven de na te streven gezondheidsdoelen onbenoemd, en kiest men vooral voor systeeminterventies, die echter een streef- of referentiekader ontberen. De hamvraag is: wat voegt dit alles toe aan waarde voor onze klanten?
Waarde toevoegen, verspilling verwijderen
Dienstverlening in de zorg is een complexe keten van allerlei processen en activiteiten die uiteindelijk moet leiden tot het oplossen van gezondheidsproblemen van cliënten. Het ketendenken krijgt voet aan de grond in de chronische zorg, hoewel minister Schippers daarin minder enthousiasme toont dan haar voorganger Klink. Deze procesoriëntatie moet echter in de héle gezondheidszorg worden doorgevoerd. Het staat wel op de beleidsagenda, namelijk als “maatschappelijke opgave om de zorg anders, beter en toekomstbesteding te organiseren”, maar wordt nergens concreet. Laten we leentjebuur spelen bij de Lean-filosofie. Hoofddoel en voortdurend ijkpunt van ons gezamenlijk handelen is de focus op toegevoegde waarde vanuit cliëntperspectief. Dat vergt systeemdenken voor elk zorgproces. Bepaal het noodzakelijke totaalproces als waardestroom (value flow), standaardiseer dat en verwijder alle verspilling in de interne processen en bureaucratieën. Maak die waardestroom vervolgens visueel en vloeiend van begin tot eind, plannend vanuit klantwensen (pull in plaats van push). Laat iedereen van hoog tot laag meedenken en –doen aan continu verbeteren van het hele proces. Zo spelen we als procesketen steeds beter in op de behoeften en verwachtingen van klanten en vergemakkelijken we bovendien het eigen werk. Werken in de zorg wordt dan weer leuk en de kwaliteit en satisfactie van klanten en medewerkers schieten omhoog. Bovenal zal verbanning van allerlei soorten verspilling de bezuinigingsopgave doen verdampen. Meer waarde tegen minder geld, het kan!
Robbert Huijsman
Robbert Huijsman werkt sinds 18 juli als senior manager Kwaliteit en Innovatie bij de divisie Zorg & Gezondheid van Achmea.
Lees ook:
Begroting VWS kritisch ontvangen
Miljoenennota 2012: plannen voor de zorg
Stijgende premie en eigen kosten in de zorg
Menzis: zorgpremie wordt nog hoger
Blogs Prinsjesdag 2011:
Koersvast in onzekere tijden? – Eelke van der Veen
Laat de echte Mark Rutte opstaan – Ewoud Nysing en Willem Wansink
Tijd voor een zorgakkoord – Jan de Vries
Buikriem strakker, nu het hoofd vrijer – Robbert Huijsman
“Wie zelfstandig wil werken, kan dat doen.” – Margo Brouns
Geef professionals de ruimte – Peter Paul van Benthem
Moeilijker kunnen we het voor u niet maken – Henk Nies
Een kleine voetnoot in de miljoenennota met gigantische gevolgen – Jacques Loomans
Laat de ggz efficiencywinsten boeken – Marleen Barth
Koersvast op ramkoers – Gerard van Pijkeren