De Vereniging tegen de Kwakzalverij (VtdK) doet weer van zich spreken. Eind oktober werd Prof. Dompeling verweten aan gebedsgenezing te hebben gedaan.
Kort daarvoor gaf Catherine de Jong, de nieuwe voorzitter van de VtdK een interview met de Volkskrant (Wetenschap 15 oktober), en trok van leer tegen alles wat zich alternatieve geneeswijze noemt. Waarom nemen de alternatieve geneeswijzen (afgekort als CAM, Complementary and Alternative Medicine) een grote vlucht in Nederland ondanks het manmoedig optreden van onze antikwakzalvers, vroeg de journalist van de Volkskrant? Daarop antwoordde de Jong in termen van goede reclame en verkooppraatjes van de alternatieven. De redenen voor de groei liggen veel dieper.
Praten over de oorzaken van ziekten
Toen ik als tropenarts aan een patiënt uitlegde over malaria, muggen en parasieten, vroeg deze mij hoe het nu kwam dat uitgerekend híj gestoken werd door een parasietendragende mug. Mijn antwoord “toeval” werd weggehoond door hem en het aanwezig medisch personeel. Beheksing en kwade geesten kwamen al snel ter sprake. Tot voor kort gold ook in Nederland ziekte als een beproeving of zelfs een straf van god, toen we nog massaal geloofden. In de reguliere geneeskunde stappen we over de vraag “waarom ik, dokter?” heen, want we weten het ook niet. Bij veel alternatieve genezers, met name uit de spirituele hoek, wordt die vraag wel besproken. Het gaat dan om zingeving van het leven en het lijden, waar mensen een antwoord op willen.
Eenheid van lichaam en geest
De geneeskunde is in de afgelopen 50 jaar steeds verder gespecialiseerd; dokter houden zich vaak slechts met organen of specifieke ziekten bezig, en verwijzen patiënten door als het probleem buiten hun kennisdomein valt. Pijn en ongemak zijn moeilijk te diagnosticeren en nog moeilijker te behandelen. Psychosociale klachten vallen bij veel van mijn collega’s in de categorie “gezeur”. Juist bij die klachten maken mensen gebruik van alternatieve geneeswijzen, die de VtdK afdoet als “nep”, niet meer dan een placebo-effect. Als je effecten van behandeling slechts zoekt in objectieve bloedwaarden of andere bepalingen, en als je het welbevinden van patiënten niet meetbaar vindt, is er veel nep (zelfs van de meeste huisartsenmiddelen). Gelukkig breidt onze interesse voor de neurologie en neuropsychologie zich snel uit. Het is niet voor niets dat Dick Swaab’s “Wij zijn ons brein” een bestseller is. Psychische factoren kunnen genezende krachten van het lichaam mobiliseren. Dat is geen zelfsuggestie, zoals de Jong dat noemt, maar echt. Alternatieve geneeswijzen maken daar vaak effectief gebruik van en zijn daarom populair bij mensen.
Globalisering
Wie wel eens reist, ziet dat in andere Europese landen behandelingen regulier worden toegepast, zoals voedingskuren en modderbaden, die hier als alternatief worden veroordeeld. Honderden miljoenen mensen in de wereld gebruiken acupunctuur of ayurvedische middelen en door globalisering maken we daarmee kennis. Mensen uit Turkije, Marokko, Ghana en andere landen nemen hun behandelwijzen mee naar Nederland. Ook in de Rooms-katholieke kerk gelooft men in genezing door het gebed, gezien de recente zaligverklaring van paus Johannes Paulus II. Nog niet zo heel lang geleden waren artsen piskijkers en steensnijders, en werd de medicijnkist gevuld uit de kruidentuin. Nog steeds is ongeveer een kwart van onze geneesmiddelen gebaseerd op natuurproducten. Het meest succesvolle medicijn tegen malaria van dit moment, artemisinine, komt uit de Chinese kruidengeneeskunde. De multiculturele samenleving is een feit, en opvattingen van de bevolking met betrekking tot gezondheid en ziekte, leven en dood, diagnose en behandeling worden beïnvloed door globalisering. Het gaat de VtdK meer om gelijk hebben dan om gelijk krijgen, heb ik de indruk. Waaróm mensen op een andere manier denken, interesseert de VtdK niet. Tunnelvisie brengt ons niet verder, en vervreemdt ons van delen van de samenleving.
Kackadorisprijs
Is dit nu een pleidooi om mensen weg te houden van noodzakelijke chemotherapie of operatie? Praat ik nu goed dat albino’s in Tanzania vermoord worden om hun hersenen in magische drankjes te verwerken? Ding ik mee naar de Kackadorisprijs? Nee, natuurlijk niet. In de eerste plaats is het noodzakelijk om de vinger op de zere plek te leggen en vast te stellen dat de reguliere geneeskunde tekort schiet in de zorgplicht voor patiënten. Wij drijven ze in de armen van de alternatieve genezers. Ten tweede is het noodzakelijk om een dialoog aan te gaan met verstrekkers van alternatieve geneeswijzen, om het kaf van het koren te scheiden, om te erkennen dat andere visies ook hun waarde hebben. Zorg dat uitwassen gestopt worden, en zorg dat patiënten zich geholpen voelen. Laat de Vereniging tegen de Kwakzalverij zich hervormen tot Vereniging voor Goede Geneeskunde.
Jaap Koot, arts
Directeur gezondheidsinstituut NIGZ