In 1972 gaven we 8 procent van ons nationaal inkomen (BBP) uit aan collectief gefinancierde zorg. Nu is dat ruim 13 procent en zonder ingrijpende maatregelen lopen de kosten op tot ruim 30 procent in 2040.
Voor een doorsnee gezin zullen daardoor de uitgaven voor zorg, die in 2012 ruim 23 procent van het bruto inkomen bedragen, toenemen tot
bijna de helft van dit inkomen. Deze sterke stijging heeft verschillende oorzaken. Van de totale uitgavengroei is ongeveer een kwart het gevolg van de vergrijzing. In 2040 is ruim 22 procent van onze bevolking 65 plusser, nu is dat 16 procent. Naarmate mensen ouder worden nemen de kosten van zorg gemiddeld toe. Maar verreweg het grootste deel van de uitgavengroei wordt veroorzaakt door innovaties in de zorg. Zoals nieuwe medicijnen en betere maar ook duurdere medische technologie, veranderingen in de maatschappij, een hogere welvaart, epidemiologie meer chronisch zieken), de organisatie van de zorg en de zogenoemde productiviteitskloof (de mogelijkheden voor een hogere arbeidsproductiviteit zijn beperkt).
Ook andere landen in Europa worden met deze stijging geconfronteerd, maar ons land loopt flink uit de pas met de kosten voor de langdurige zorg voor ouderen: twee tot drie keer zo hoog. Dat is de reden waarom in het regeerakkoord de nadruk ligt op forse bezuinigingen in de care. Internationaal behoren we met onze uitgaven voor de cure tot de zuinige landen; onze ziekenhuizen die tot de beste van de wereld behoren zijn gemiddeld beschouwd zelfs relatief goedkoop.
Maatregelen om zorguitgaven te verminderen
De afgelopen jaren zijn er van verschillende kanten talloze maatregelen geopperd om te komen tot een vermindering van de collectieve zorguitgaven. Zonder volledig te zijn: meer efficiency en een hogere arbeidsproductiviteit in de zorgsector (o.a. minder managementlagen), meer marktwerking, minder ziekenhuizen(specialisatie en concentratie), meer buurtzorg via huisartsen, meer zorg op afstand (e-health), het tegengaan van overbehandeling, meer verantwoordelijk bij de zorgconsumenten (meer zelfzorg), meer nadruk op gezond leven (preventie), hoger eigen betalingen, hogere eigen risico’s en nu al sparen voor hogere zorguitgaven op de oude dag (zorgsparen).
Investeren in e-health
Van deze maatregelen verwacht ik het meest van e-health. Door meer digitale toepassingen in de zorg, in een juiste verhouding met persoonlijk contact, zijn niet alleen aanzienlijke kostenbesparingen mogelijk maar kan te gelijk een bijdrage worden geleverd aan de kwaliteit van de zorg. In ons land wordt nog onvoldoende gebruik gemaakt van nieuwe technologische (internet-ict) ontwikkelingen voor zorg op afstand: elektronisch op afstand consulteren, diagnose stellen, behandelen, monitoren. Investeringen in e-health leveren bovendien nieuwe hoogwaardige banen en innovaties op; in Europa is het een van de snelst groeiende sectoren. Nederland loopt achter!
Nadelen van de stijgende zorgkosten
Het zou een misvatting zijn dat met een combinatie van de hier genoemde maatregelen de groei van onze zorguitgaven voorkomen kan worden. Wat wel mogelijk is deze stijging met een goed doortimmerd pakket maatregelen af te remmen. Maar we moeten er rekening mee houden dat door de eerder geschetste ontwikkelingen de kosten voor onze zorg toch zullen blijven toenemen. We weten dus nu al dat we in de toekomst een groter deel van ons inkomen aan zorg moeten uitgeven.
Effectieve kostenbeheersing noodzakelijk
De belangrijkste nadelen van stijgende zorgkosten liggen op het vlak van de financiering van onze zorg. Verreweg het grootste deel van de zorguitgaven wordt collectief gefinancierd uit premies en belastingen die vooral door burgers, maar ook door bedrijven worden betaald. Deze belastingen leiden tot een verhoging van de lastendruk op arbeid en dat remt onze economische groei en leidt tot een verslechtering van de internationale concurrentiepositie van ons bedrijfsleven. Daarnaast zullen hogere overheidsuitgaven voor zorg er toe kunnen leiden dat deze ten koste gaan van andere uitgaven, bijvoorbeeld voor onderwijs. Een effectieve kostenbeheersing is daarom dringend noodzakelijk.
Preventie
We kunnen leren van ervaringen elders. Zo zouden we in ons land veel meer werk moeten maken van het voorkomen van zorgkosten. Door extra nadruk op gezonder leven (preventie, gezondheidsbevordering) is het mogelijk in ieder geval op de korte termijn de kosten te beperken; uit onderzoek blijk dat bijna 50 procent van de ziektelast vermijdbaar is. Deze aanpak leidt niet alleen tot gezondere mensen, maar ook tot een gezondere beroepsbevolking en lagere verzuimkosten; dat is ook goed voor de Nederlandse economie en werkgelegenheid.
Lastendruk
Daarnaast is het gewenst de lastendruk van de collectieve zorgkosten op arbeid geleidelijk aan te verminderen door deze te verschuiven naar de indirecte belastingen. Dit houdt in dat een deel van deze kosten wordt gefinancierd uit hogere heffingen op consumptie (btw en accijnzen). Deze verschuiving pakt per saldo gunstig uit voor onze economie. Internationale studies wijzen uit dat belastingen op consumptie minder schadelijk zijn voor de economie dan belastingen op arbeid.
Willem Vermeend
Voorzitter van de Nederlandse Public Health Federatie (NPHF) en onder meer oud-minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid