Foto: SUPERMAO/stock.adobe.com
Het GALA werd in februari ondertekend en moest een einde maken aan de vrijblijvende inzet op preventie. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), Zorgverzekeraars Nederland (ZN) en GGD GHOR Nederland maakten afspraken over het terugdringen van gezondheidsachterstanden, een gezonde fysieke leefomgeving en leefstijl, mentale gezondheid en vitaal ouder worden.
Hoewel de ambities hoog waren, is het niet voor het eerst dat een tegenvallende voortgang van het GALA wordt gemeld. De tweede monitor signaleert dezelfde knelpunten als de eerste monitor en de mid-term review van VWS: onzekerheid over de financiering, achterblijvende domeinoverstijgende samenwerking en grote verschillen in inzet per gemeente.
Achteruitgang
Het RIVM, dat over de GALA-monitor rapporteert, benadrukt dat er ook positieve geluiden zijn, bijvoorbeeld over domeinoverstijgende samenwerking. “Geïnterviewden vanuit zes regio’s geven aan dat in de afgelopen periode meer de stap naar uitvoering is gezet en dat daarnaast de samenwerkingen zijn versterkt”, schrijft het RIVM. “Uit de vragenlijst blijkt ook dat er meer concrete uitvoeringsafspraken zijn gemaakt met zorg- en hulpverleners over taken en verantwoordelijkheden rondom de preventie-infrastructuur.”
Er zijn ook negatieve signalen. “Door landelijke ontwikkelingen is er onzekerheid over de financiering, wat leidt tot terughoudendheid om samenwerkingsrelaties voor de lange termijn aan te gaan. Daarnaast laat de vragenlijst onder gemeenten en zorgverzekeraars een achteruitgang zien in de mate waarin er regionale afspraken zijn gemaakt en in de onderlinge waardering.”
Gestart
Op de zogenoemde ketenaanpakken lijkt evenmin echte vooruitgang te worden geboekt. Het gaat om de programma’s Kansrijke Start, Kind naar Gezonder Gewicht, Gecombineerde Leefstijlinterventie, Sociaal verwijzen en Valpreventie. Uit de resultaten blijkt dat bij alle ketenaanpakken in minimaal 70 procent van de gemeenten is gestart met de inrichting ervan. Dat betekent echter niet dat er in al die gemeenten daadwerkelijk iets gebeurt.
RIVM: “In de meeste gemeenten is bijvoorbeeld wel een coördinator/projectleider, maar nog niet overal worden mensen doorverwezen naar zorg- en welzijnsaanbieders. Uit deze indeling blijkt ook dat hoewel in veel gemeenten is gestart met de ketenaanpakken, dit niet betekent dat er in deze gemeenten ook sprake is van aanbod van de ketenaanpak.”
Als belangrijkste belemmerende factor om de volgende stap te zetten in de inrichting van een ketenaanpak, geven gemeenten (wederom) onzekerheid over de structurele middelen over deze ketenaanpak aan.
Complex
Gemeenten is gevraagd in hoeverre het voor de verschillende GALA-thema’s (Terugdringen gezondheidsachterstanden, Gezonde fysieke leefomgeving, Sociale basis, Gezonde leefstijl, Mentale gezondheid, en Vitaal ouder worden) lukt om de ambities om te zetten in acties. “Het thema gezondheidsachterstanden wordt door gemeenten als complex ervaren”, schrijft het RIVM hier over. “Ook zijn er onderdelen van het GALA die nog wat minder goed tot ontwikkeling lijken te komen. Zo komt bij het thema gezonde leefomgeving naar voren dat de samenwerking tussen het fysieke en sociale domein nog weinig van de grond komt. Bij het thema sociale basis lijkt het (door)ontwikkelen van respijtzorg in slechts een deel van de gemeenten te lukken. Ook lukt het bij dit thema in minder dan de helft van de gemeenten om een lokale aanpak eenzaamheid langs vijf pijlers te realiseren. Bij het thema mentale gezondheid komt naar voren dat het zorgdragen voor een goed sluitende (en laagdrempelige) ondersteuning afgestemd op de behoefte van de eigen inwoners en het meehelpen inrichten van mentale gezondheidsnetwerken in minder dan de helft van de gemeenten lukt.”
Het RIVM wil de vooruitgang zien die wordt geboekt, maar waarschuwt dat het succes van het akkoord in het geding is. “Voor het GALA is het belangrijk dat de beweging die is ingezet, verankerd wordt. Op lokaal niveau kan verantwoordelijkheid worden genomen om duurzame samenwerkingen aan te gaan en te blijven leren in deze aanpak. Daarbij helpt het als landelijke partijen voldoende aandacht hebben voor ondersteunende randvoorwaarden. Investeringen en een lange adem blijven nodig om te komen tot een ‘gezonde generatie 2040’.”
„GALA loopt vast“! Ter voorkoming van misverstand: dit project betreft beïnvloeding van de toekomstige „Volksgezondheid“ ( VWS ) en niet de „huidige professionele zorgverlening“ ( zorgbudget ). Het is ook een project met hoop op effecten in de toekomst en betreft een breed spectrum van invalshoeken ( voorlichting gezond bestaan; uitdaging tot gezond leven enz. ) en daarmee niet alleen VWS, RIVM, GGD en gemeenten, maar ook het basisonderwijs en beroepsonderwijs, sport, cultuur enz. Door de ongelimiteerde periode voor meting van resultaten en het zeer brede palet, lijkt me een verantwoorde financiering weinig haalbaar. Misschien is dit onderwerp daarom meer geschikt bij de cultuur en werkzaamheid van het Nederlands Onderwijs en dus over te hevelen naar O&W ?
Zelfs als de genoemde problemen met GALA zijn opgelost zal het nog geen succes worden, vrees ik. De reden is dat je wel van alles aan de aanbodkant kunt verbeteren, maar als er geen vraag naar is wordt er nog geen gebruik van gemaakt.
.
Wat er ook moet gebeuren en wat nu niet gebeurt is dat de mensen met een ongezonde leefstijl gemotiveerd worden die te verbeteren. Dat gaat m.i. het beste middels een direct toegankelijk periodiek onderzoek dat de belangrijkste biomarkers voor de leefstijl meet: bloedvetten, bloeddruk, bloedsuikers, een nader te bepalen biomarker voor alcoholgebruik en rookgedrag. Daarbij zou er een continue mediacampagne gevoerd moeten worden om er bekendheid aan te geven.
.
De reden waarom dat zou moeten gebeuren is dat veel mensen denken dat ze gezond leven maar dat in werkelijkheid maar ten dele doen. Zo’n onderzoek, dat ook een gezonde levensverwachting zou moeten geven op basis van de gegevens, zal waarschijnlijk veel mensen met de neus op de feiten drukken.