Tijdens de coronacrisis zwelt de roep om meer regie van het ministerie aan. Het ministerie wordt het favoriete mikpunt voor kritiek. Iedereen weet wat VWS had moeten doen, maar heeft gelaten. Gerritsen ziet het als kruis dat het ministerie moet dragen. Maar het zou in zijn ogen fair zijn als mensen milder zijn. Hij wijst erop dat het nemen van de juiste beslissingen in zo’n crisis erg moeilijk is.
Virus af en toe te slim
“Deze crisis is ongekend. Het virus was onvoorspelbaar. We moesten zoeken, tasten, dingen uitproberen, verschillende opvattingen tot ons nemen en dan een nuchtere en integere afweging maken. We leerden het probleem kennen terwijl we het aan het oplossen waren. Het is waar dat het virus ons af en toe te slim af was, maar veel van de kritiek is ook onterecht. Zo hoorde je vaak dat wij niet zouden weten waar het over gaat in de zorg. Of dat we in een ivoren toren zitten zonder verstand van de praktijk. Terwijl we alles juist zoveel mogelijk met de praktijk hebben gedaan.”
Duurder merk
Om zijn punt te maken vertelt Gerritsen een anekdote over de inkoop van beademingsapparatuur. “Het veld vroeg ons daarbij te helpen. Dat deden we, hoewel we er niet verantwoordelijk voor waren. Ons team ging snel inkopen en stemde dat af met een klankbord van zorgprofessionals. Het devies was kopen, kopen, kopen. Liever te veel dan te weinig. Daardoor konden we precies op tijd tekorten voorkomen, onder meer dankzij een levering van Philips. In plaats van lof kregen we kritiek vanuit de IC van het Amsterdam UMC: hoe kunnen jullie bij VWS nou die eenvoudige apparatuur kopen? In Nederland werken we met een duurder merk. En dan te bedenken dat we toen werden platgebeld door andere ziekenhuizen: breng die apparaten maar, een ander merk is ook goed.”
Rekenmeesters in Den Haag
De kritiek die Gerritsen het meest raakt, is die van Arno Visser, president van de Algemene Rekenkamer. Hij kraakt in mei 2021 publiekelijk het financieel beheer bij VWS af. Van ruim 9 miljard euro uitgaven tijdens de coronacrisis zou onduidelijk zijn of die rechtmatig zijn. Gerritsen legt uit: “We hebben eigenlijk precies gedaan wat iedereen vroeg: even geen bureaucratie, snel handelen, dreigende tekorten tegengaan en de testcapaciteit opschroeven. Dat alles in een on-Haags hoog tempo. Het devies was: kopen, kopen, kopen. Dus hebben we te veel ingekocht en hier en daar iets waar iets aan mankeert. Dat kunnen we oplossen door overschotten later te gebruiken of te doneren aan landen die ernstige tekorten hebben. Maar wat krijgen we te horen? ‘Foei, jullie hebben de pakbonnen niet bewaard!’ Terwijl we gemakkelijk kunnen nagaan wat er in en uit is gegaan.”
Financieel beheer op orde gebracht
Hij vindt het bijzonder dat de Rekenkamer geen rekening wil houden met de context van de crisis. Je merkt dat deze wereldvreemde opstelling van de rekenmeesters in Den Haag hem steekt. Maar wat hem nog hoger zit, is dat het beeld naar buiten is gebracht dat het financieel beheer VWS al twintig jaar rammelt. “De Rekenkamer voert daarbij verder alleen ons subsidiebeheer – dus niet het hele financieel beheer – aan als argument. Dat speelde vóór mijn tijd. Dat hebben we op orde gebracht, maar toen kwam de Rekenkamer met nieuwe eisen. De drie jaar die het kostte om dat opnieuw op orde te brengen kregen we elk jaar een kwalificatie onvolkomen en uiteindelijk ernstig onvolkomen.” Fel: “Terwijl het gedurende die drie jaar beter werd!”
Inquisitiedemocratie
Het zit hem hoog, omdat dit elkaar de maat nemen volgens hem precies de reden is waarom Den Haag steeds verder van de praktijk vervreemdt. “Van dat afrekenen, straffen en koppen laten rollen word je slechter, depressiever en krijg je de neiging je in te dekken. Zo kweek je angstculturen met ambtenaren die risico’s mijden en in hun schulp kruipen. Terwijl we in Den Haag talent nodig hebben dat wat durft en van de praktijk wil leren.” Wat dat betreft is hij blij dat hij het Haagse nu inruilt voor een functie als directievoorzitter bij woningcorporatie Ymere. “Als ik straks íets niet ga missen is het deze Haagse inquisitiedemocratie van elkaar rode en gele kaarten geven.”
Door Joost Bijlsma
Een lange versie van dit interview verschijnt in het zomernummer van Skipr quarterly, dat begin juni bij abonnees op de mat valt. Abonneren op het bookazine kan hier >>
Erik, wat hadden wij jou daar nog jaren goed kunnen ‘gebruiken’! Jouw heldere authentieke visie op wat de essentie is en wat bureaucratisch in de weg zit aan de kaak stellen. Dat is precies waar wij voorlopig hard mee aan de slag moeten, want weer terug van doorgeslagen Kafkaiaans en elkaar beschuldigen om eigen straatjes schoon te vegen ipv samen deze immens complexe maatschappij de goede kant op bewegen!
Scherpe analyse en volledig mee eens. ARK controleert op de regeltjes en hierbij is dus geen plaats voor enige vorm van politieke of bestuurlijke sensitiviteit of plaatsing in context. Geen aanbevelingen op bovenliggend of stelselniveau, maar afrekenen op incidenten of ontbreken van belegstukken die niet conform afspraken worden bewaard of kunnen worden ingezien. Triest dat er een discussie ontstaat over financieel wanbeheer vanwege deze bevindingen, waarbij de Tweede Kamer akkoord is gegaan met verscherpt toezicht. Dezelfde Tweede Kamer die VWS (terecht) onder grote druk heeft gezet voornoemde inkopen te doen en te regelen dat er een zorgbonus komt. Distributie van deze zorgbonus is een bedrijfsvoeringsaspect van zorginstellingen, waar VWS (gelukkig) niets over te zeggen heeft. Uitermate teleurstellend ook deze context nergens wordt geschetst en maakt het onderdeel is van de inquisitiedemocratie: bemoei je er niet mee als het goed gaat, maar als het mis is, nagel ik je aan de schandpaal!
En dan droom ik dat:
– een Rekenkamer reflecteert op deze waardevolle reflectie en zich open stelt voor een dialoog
– er personen in de Tweede Kamer zich realiseren dat hier een fundamenteel punt aan de orde is dat alles te maken heeft met een bestuurscultuur, van wantrouwen of vertrouwen
– dat iedereen mét lef bij de overheid opstaat en in eigen omgeving het echte gesprek aangaat: wat telt hier het zwaarst?
– dat bestuurders en toezichthouders een gedegen dialoog met elkaar aangaan wanneer genoeg genoeg is.
– dat we ons schamen als we regeltjes belangrijker maken dan medemenselijkheid; dat mag nooit meer …
Fijn dat er mensen zijn die deze verantwoordelijkheden blijven dragen.
Toon Hermans zei al “er moeten mensen zijn die ….. met grote witte letters liefde op het asfalt kalken”.
Dat men te veel covidspullen heeft ingekocht, daar zul je mij nooit over horen, want niemand wist of de vaccins zouden gaan werken zonder ernstige bijwerkingen.
.
Maar ik vind het echt slecht van VWS, de eindverantwoordelijke partij, dat het hele mondkapjesverhaal zwaar verwaarloosd is. De WHO en de Amerikaanse en Europese Centers for Disease Control namen ze vorig jaar juni al op in hun adviezen: afstand houden en als dat niet niet gaat of onwenselijk is, draag een deugdelijk mondkapje. Dus ook op het werk en in de auto, als je daarin met mensen zit uit een ander huishouden.
.
Dat werd in Nederland op zijn best veel te weinig gedaan, zo bleek uit een enquête van de FNV, terwijl de werkplek in de Top 3 van besmettingsomgevingen stond!
.
Sterker nog, ook toen de mondkapjesvoorraden méér dan voldoende waren, kregen het zorgpersoneel en de (andere) contactberoepen nog steeds geen FFP2-maskers. Moesten ze het doen met slecht afsluitende chirurgische!
.
En het was ook geen kwestie van ‘We wisten het niet’, want diverse media, waaronder Nieuwsuur, hebben daar meermalen uitgebreid aandacht aan besteed. En het zorgpersoneel vroeg er telkenmale uitdrukkelijk om!
.
Dus daar waar qua inkoop het voorzorgsprincipe werd gehanteerd, werd dat principe als het ging om de toepassing van mondkapjes bijna overboord gezet. Terwijl het een voornamelijk respiratoir overgedragen virus is! Het zou Gerritsen sieren als hij dat eens zou toegeven.
Wat een huilerig verhaal van de heer Gerritsen. Ik zie te vaak verhalen van vertrekkende personen die dan hun eigen gelijk verkondigen of ontkennen dat zij mede verantwoordelijk zijn voor zaken. Een SG zit denk ik in de positie om voor zijn vertrek met de rekenkamer te overleggen en ervoor te zorgen dat zaken in orde komen. Achteraf de rekenkamer verwijten maken vind ik niet erg sterk. Wat schieten wij daarmee op? Dat geldt ook voor zijn ministerie en de personen die daar werken. Het geheel komt treurig over.
Thissen: wel eens verdiept in het verschil tussen de taken, rollen en mogelijkheden van een departement en die van de politiek (of eigenlijk bestuurders en parlement) de Bühne nemen met suggestieve stellingen waar ‘het volk’ dan maar moet denken dat departementen de rommel bij elkaar ruimen?
Als je dat wel zou doen en de loopbaan en invloed en houding van Erik onderzoekt, kom je tot andere conclusies….