Foto: Mary Long / Getty Images / iStock
Hoe zorgaanbieders met dwang in de zorg om moeten gaan staat beschreven in de Wet verplichte ggz (Wvggz), de Wet zorg en dwang (Wzd) en de Jeugdwet. Deze wetten beschermen de rechten van cliënten en moeten de inzet van gedwongen zorg verminderen. De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) onderzocht hoe zorgaanbieders in de gehandicaptenzorg, de verpleeghuiszorg, de geestelijke gezondheidszorg en de (open) jeugdhulp in 2024 gedwongen zorg toepasten.
De inspectie keek daarbij naar de rechtspositie van de cliënt en de deskundigheid van zorgverlener. Ook onderzocht de inspectie of zorgaanbieders ook daadwerkelijk werken aan het terugdringen van dwang in de zorg.
Wilsonbekwame patiënt
De IGJ ziet dat dat nog niet overal goed gaat. “Zorgaanbieders zijn zich nog regelmatig onvoldoende bewust dat zij zorg verlenen die onder de Wzd valt. Vooral bij zorg waarbij er geen sprake is van verzet van een wilsonbekwame cliënt en bij toestemming van een clientvertegenwoordiger.”
Verder is er vaak geen actieve verwijzing naar de cliëntenvertrouwenspersoon waar een cliënt recht op heeft. “Dan moet men ook het stappenplan volgen, maar dat ontbreekt vaak. En te vaak is er ook geen individuele afweging voor het leveren van gedwongen zorg zonder verzet.”
Huisregels
In de ggz maken zorgaanbieders weinig gebruik van de zorgkaart, het plan van aanpak en de zelfbindingsverklaring die – volgens de Wvggz – juist bedoeld zijn om de cliënt regie laten houden over de eigen behandeling.
In de open jeugdhulp ziet de inspectie dat zorgaanbieders gedwongen zorg toepassen zonder wettelijke grondslag. “Ook bij jongeren in een Wzd- en Wvggz-locatie wordt niet voldaan aan alle randvoorwaarden van de wetgeving. Er is bijvoorbeeld niet altijd een stappenplan voor de behandeling, een Wzd-verklaring of een Wzd-functionaris.”
Tot slot las de IGJ in de huisregels vaak algemene regels over beperkingen in bijvoorbeeld telefoongebruik. Huisregels mogen niet gaan over vormen van gedwongen zorg. Die moeten voor iedere cliënt individueel bepaald en vastgelegd worden.
Deskundigheid
De deskundigheid van de zorgverleners kan ook wel wat meer aandacht krijgen bij de zorgaanbieders, ziet de inspectie. “Het gaat dan bijvoorbeeld over passende scholing voor alle zorgverleners. En over beseffen wat gedwongen zorg is, ook wanneer er geen verzet is van wilsonbekwame cliënten en bij toestemming van clientvertegenwoordigers. In de (open) jeugdhulp moet de kennis en bewustwording van de wettelijke eisen bij de toepassing van gedwongen zorg verbeteren.”
Verder ziet de inspectie risico’s bij de inzet van tijdelijke zorgverleners. “Zij kennen de cliënten vaak niet goed genoeg en hebben te weinig kennis over en ervaring met gedwongen zorg.”
Dwang terugdringen
Tot slot constateert de IGJ dat zorgaanbieders nog te weinig doen om de toepassing van gedwongen zorg te vermijden. “Zij maken op organisatieniveau nauwelijks gebruik van hun eigen registraties en kwalitatieve analyses. Als zij dat wél doen dan delen zij die informatie niet altijd met de zorgverleners die gedwongen zorg toepassen. Die missen daardoor de kans om te leren en te verbeteren. Zodat zij gedwongen zorg vaker kunnen voorkomen en zorgvuldiger kunnen handelen als zij er toch mee te maken krijgen. We zien ook risico’s bij zorgorganisaties die aangeven dat zij geen gedwongen zorg leveren. Ook dit vraagt van de zorgorganisaties de nodige bewustwording, passend beleid en sturing.”
