Ziekenhuizen hebben het huidige tekort aan verpleegkundig personeel ten dele aan zichzelf te danken. Niet alleen hebben ze jarenlang te weinig personeel opgeleid, ook hadden verpleegkundigen als grootste beroepsgroep tot voor kort nauwelijks een stem in het ziekenhuis.
Eén en ander komt naar voren uit een reportage van Nieuwsuur, dat deze week aandacht besteedt aan de personeelstekorten in de zorg. In de hele zorgsector wordt tot 2022 een tekort van 100.000 tot 125.000 personeelsleden verwacht.
De urgentie werd in het verleden ook lang nog niet zo sterk gevoeld als nu, constateert Petrie Roodbol, hoogleraar Verpleegkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen in Nieuwsuur. “Het was jaren terug al bekend dat een op de vijf schoolverlaters de zorg in moest”, zegt Roodbol. “Maar we hebben niks gedaan om dat aantal te halen. Er werd gedacht: ah, joh, dat valt wel mee. Een op de vijf is wel heel erg veel.”
De zorgsector heeft de uitstroom dan ook aan zichzelf te wijten, vindt Roodbol. De beroepsgroep is ‘verwaarloosd’: “Voor artsen en patiënten is inspraak wettelijk geregeld, voor verpleegkundigen niet.” Hierdoor is de bestuurlijke invloed van verpleegkundigen in een ziekenhuis gering, terwijl ze de grootste beroepsgroep zijn in het ziekenhuis.
Uitstroom
Onder druk van de huidige, nijpende personeelstekorten hebben ziekenhuizen wel meer oog gekregen voor de belangen van het verplegend personeel, stelt ze vast. Ondanks de groeiende aandacht voor de positie van verpleegkundigen is de uitstroom in de zorgsector nog altijd groot. In 2017 verliet één op de vijf van de werknemers in de sector Zorg & Welzijn zijn of haar werkgever. Ruim acht procent verliet zelfs de sector. In de huidige, bloeiende economie wordt ook buiten de zorg aan deze mensen getrokken.
Ruim negen van de tien ziekenhuizen (94 procent) heeft te maken met moeilijk vervulbare vacatures. De lijst van mensen die nu jaarlijks moeten worden opgeleid, lijkt eindeloos, constateert Nieuwsuur: onder andere 1068 operatieassistenten, 545 seh-verpleegkundigen, 796 Intensive Care-verpleegkundigen en 510 kinderverpleegkundigen.
Paradoxaal
De ironie wil dat de negen verpleegkunde-opleidingen ook dit jaar een studentenstop (numerus fixus) kenken. Minder studenten dan zouden willen, kunnen nu verpleegkunde studeren in Rotterdam. “Het is paradoxaal”, zegt Ron Bormans, bestuurder van de Hogeschool Rotterdam. Volgend studiejaar verdwijnt de studentenstop. “We gooien de fixus eraf en dan zorgen we met zijn allen (zorginstellingen, red.) dat er stageplekken komen.” Maar of daarmee het probleem structureel wordt opgelost, is nog maar de vraag, geeft de bestuurder aan. Het onderwijs en de ICT trekken immers ook hard aan jonge studenten. “Langzamerhand zijn de kinderen een beetje op.”
Dilemma
Dus waarom zijn niet al eerder genoeg stageplekken gecreëerd? “De werkdruk in een ziekenhuis of zorginstelling is hoog. Je moet studenten wel begeleiden”, geeft Bormans aan. “Een afdelingshoofd in een ziekenhuis zit dus met een probleem. Die is aan het overleven. Want hij heeft eigenlijk te weinig mensen en dan kom ik langs en zeg: ‘ik heb eigenlijk twee mensen nodig om die studenten te begeleiden’. Dat is een enorm dilemma.”
Ondertussen lijkt de arbeidsreserve vrijwel uitgeput; het werkloosheidscijfer heeft in jaren niet zo laag gestaan. Dat terwijl de vraag naar zorg door de vergrijzing alleen maar zal toenemen. In 2040 is een kwart van de Nederlandse bevolking 65 jaar en ouder. Tegenover iedere 65-plusser staan dan nog maar twee werkenden.