© wladimir1804 / stock.adobe.com
Het kabinet heeft eerder gezegd dat het belangrijk is dat ministers over hun eigen specifieke kennis en wettelijke instrumenten beschikken en dat er nauwe samenwerking moet zijn. Maar de Algemene Rekenkamer vraagt zich af welke belangen de boventoon voeren en hoe economische belangen en gezondheidsbelangen worden afgewogen. Al benadrukten ministers wel dat gezondheidsbelangen prioriteit hebben tijdens zo’n besmettelijke dierziekte.
Overleg en bureaucratie
“Als twee ministers bevoegdheden en taken delen, leidt dit onherroepelijk tot overleg en bureaucratie. En bij een crisis is juist daar geen tijd voor”, aldus de Algemene Rekenkamer. “Snel ingrijpen kan alleen als er een duidelijke verantwoordelijkheid met bevoegdheid is. Ook moet duidelijk zijn welk perspectief het zwaarst weegt. Er zijn altijd tegengestelde belangen, maar het moet vooraf duidelijk zijn vanuit welk belang moet worden gehandeld. Ons lijkt dat in dit geval: de volksgezondheid.”
“Aan dat punt lijken de bewindslieden van LNV en VWS voorbij te gaan. De bewindslieden hebben wel aangegeven dat gezondheidsbelangen prioriteit hebben, maar hebben dit niet uitgewerkt door de minister van VWS aanvullende bevoegdheden te geven. In de afgelopen 25 jaar is het drie keer voorgekomen dat besmettelijke dierzieken oversloegen op mensen. Tijdens de coronapandemie infecteerden nertsen bijvoorbeeld mensen en werden uiteindelijk enkele miljoenen nertsen geruimd.
Weinig geleerd
De rekenkamer wijst ook naar de uitbraak van Q-koorts in 2007. Er raakten toen 100.000 mensen besmet en 100 mensen stierven nadat ze ziek werden door contact met geiten. Er zijn zorgen dat weinig is geleerd van de uitbraak. Sinds 2010 is het aantal gehouden geiten in Nederland verdubbeld en in 2019 bleek dat veel geitenhouders hun vaccinatie- en registratieverplichtingen niet nakomen. Op dit moment verspreidt zich de besmettelijke vogelgriep door Nederland. Omdat zoogdieren hiermee besmet kunnen raken, neemt ook het risico toe dat deze ziekte overslaat op mensen, aldus de rekenkamer.
Kritiek op administratie bij VWS
In de rest van het verantwoordingsonderzoek blijft de Algemene Rekenkamer verder zeer kritisch op de administratie en financiën bij VWS. Zo ontbreekt een compleet beeld van contracten en relevante inkoopdocumentatie bij het ministerie. Er zijn wel decentrale contractenregisters, maar VWS heeft geen volledig en centraal contractenregister waarin alle lopende contracten zijn opgenomen. Het analyseren en beoordelen of de uitgaven wel voldoen aan de regelgeving kost hierdoor veel tijd.
Onrechtmatige uitgaven
Eerder meldde VWS zelf al dat veel uitgaven en verplichtingen ook in 2021 onrechtmatig zijn. Wel werkt het ministerie aan verbetering van de administratie. In 2021 was 20 procent van de uitgaven zogeheten onrechtmatig tegen 42 procent in 2020. Zo bleek in 2020 dat ook het parlement vaak niet op tijd was ingelicht over budgettaire zaken. Dat is in 2021 grotendeels wel gelukt. De Algemene Rekenkamer waarschuwt VWS dat rechtmatige besteding van de middelen en de verantwoording daarover niet alleen bij de financiële afdeling moeten liggen. De fouten ontstaan immers bij de beleidsdirecties. “Het is daarom van belang dat de minister de financiële functie van de beleidsdirecties zelf versterkt en dat de beleidsdirecties hierin hun verantwoordelijkheid nemen. Goed financieel beheer is de verantwoordelijkheid van de hele VWS-organisatie.”
Ondanks dat ik het een zeer waardevol orgaan vind, had De Rekenkamer m.i. wel iets meer rekening kunnen houden met de crisissituatie voor VWS.
.
Dat gezegd hebbende, hadden de verpleeghuizen veel eerder een bezoekersstop moeten afkondigen, op last van VWS, en had het verpleeghuispersoneel veel eerder FFP2-maskers moeten krijgen. In andere landen gebeurde dat ook, dus het kon wel.