Zorgbureaucratie kost 22 miljard: feit of fictie?

In EenVandaag werd de opmerking van Caroline van der Plas van BBB “de bureaucratie in de zorg kost 22 miljard” geanalyseerd. Enkele bekende zorgeconomen werd om hun mening gevraagd, maar die konden geen eenduidig antwoord geven. De opmerking werd dus afgedaan als fictie. Maar is dat wel juist? In 2017 heb ik in Medisch Contact een analyse gemaakt over zinloze zorgkosten. Onder andere berekende ik:

“In vele onderzoeken is bevestigd dat het tijdsbeslag van zorgpersoneel aan niet zorg gebonden activiteiten ten minste 35 procent is en in sommige sectoren zelfs nog meer. De financiële impact van dit percentage is in grote lijnen te berekenen: de totale lasten van alle zorginstellingen bedroegen 51 miljard euro in 2011. Daarvan betrof 67 procent personeelskosten, oftewel 34 miljard euro. De kosten van de zorgbureaucratie bedragen dus 35 procent van 34 miljard euro en komen daarmee op een kleine 12 miljard euro. Iedere procent bureaucratie kost ons dus 12:35 = 340 miljoen euro. Stel dat we het tijdsbeslag aan bureaucratie terug kunnen brengen tot 10 procent, dan bespaart dat 25 maal 340 miljoen euro, ofwel ruim 8 miljard euro op jaarbasis.”

Begrippen lopen door elkaar

Let wel, het waren gegevens van 2011 en het betrof alleen ziekenhuizen. Overhead, bureaucratie danwel administratieve lasten, zijn lastige begrippen en lopen door elkaar. Dit geldt zeker voor de zorg als geheel. Voor een beter inzicht is het artikel Inzicht in administratieve kosten cruciaal voor passend zorgbeleid uitermate verhelderend. In dit artikel – van het platvorm voor economie ESB – wordt de ‘waardevrije term administratieve kosten’ gehanteerd en omvat alle taken die redelijkerwijs niet tot het primaire proces van zorgverlening behoren. Op grond van gegevens en onderzoek worden de administratieve kosten in de zorg als volgt ingeschat:

Macro
Wie: Beleidsorganisaties & financiers: Wat: Kosten van organisaties zoals VWS, NZa, zorgverzekeraars; Hoeveel: 3,8% totale zorguitgaven (2020)

Meso
Wie: Zorginstellingen; Wat: Overheadkosten zoals bestuur, communicatie, juridisch advies, HR; Hoeveel: VVT 16,6%; GHZ 16,3%; GGZ 21,2% (2019), ziekenhuizen 19,8% (2011)

Micro
Wie: Zorgprofessionals; Wat: Taken zoals registraties voor verantwoording aan derden of overleg over andere zaken dan patiëntenzorg; Hoeveel: VVT+ GHZ+GGZ 35% (2019); ziekenhuizen 52 min/dag aan registraties (2018); huisartsen 44% tijd aan activiteiten die niet of indirect raken aan patiëntenzorg (2013)

Overhead

Eveneens uit het artikel:

“Zorgaanbieders besteden niet al hun uitgaven aan patiëntenzorg. Deze uitgaven worden vaak als overhead bestempeld. Hierover verzamelt het CBS geen statistieken, maar adviesbureau Berenschot doet dat wel, in opdracht van zorginstellingen. Berenschot (2019) laat zien dat de overheadkosten in de ouderenzorg en bij de gehandicaptenzorgaanbieders (ghz) ongeveer zestien procent zijn. En dit getal is de laatste jaren stabiel gebleven. De overheadkosten van organisaties in de geestelijke gezondheidszorg (ggz) dalen al een aantal jaren, maar liggen hier wel boven met ongeveer 21 procent.

Over de ziekenhuizen verzamelt Berenschot geen gegevens. Wel is er een internationale vergelijking uitgevoerd waaruit bleek dat de overheadkosten van Nederlandse ziekenhuizen in 2011 bijna twintig procent waren. (Himmelstein et al., 2014) Alleen in de VS was dit nog hoger (25 procent). In Canada, Frankrijk, Duitsland, Engeland, Wales en Schotland gaven de ziekenhuizen minder aan overheadposten uit. Derhalve varieert de daadwerkelijke gemiddelde overhead van instellingen tussen de vijftien en twintig procent.”

Hoeveel dan?

De auteurs – professionele zorgonderzoekers – besluiten met een redelijk onthutsende conclusie:

“Als we ondanks de gebrekkige registraties toch een poging wagen om een totaalsom te schatten, dan gaat grofweg 35 tot 45 procent van de totale zorgkosten niet naar de directe patiëntenzorg. 5 procent van de zorguitgaven wordt besteed aan beleids- en financieringsorganisaties (macroniveau). Van de overige 95 procent gaat 16 tot 21 procent naar de overheadkosten van zorginstellingen, oftewel 15 tot 20 procent van de totale zorguitgaven (mesoniveau).

De overgebleven 75 tot 80 procent van de zorguitgaven is toewijsbaar aan patiëntenzorg, welke uiteenvalt in uitgaven aan geneesmiddelen en materiaal (ongeveer een derde) en aan loonkosten (ongeveer twee derde). Van die 50 tot 53 procent patiëntgebonden uitgaven in de vorm van zorgverlenerslonen, bestaat 30 tot 40 procent uit administratieve taken. Dit maakt dat 15 tot 20 procent van de totale zorguitgaven administratie op microniveau betreft. De 5 procent (macro), 15 tot 20 procent (meso), en 15 tot 21 procent (micro) maakt samen een schatting van ongeveer 35 tot 45 procent van de totale zorguitgaven.”

In 2020 bedroegen de totale kosten uit hoofde van de zorgverzekeringswet 51 miljard. Als 40% hiervan ‘overhead’ is, dan bedraagt dat een waarde van 20 miljard!

Let wel: de kosten van VWS-beleidsprogramma’s zoals het IZA worden door het CBS niet meegenomen. Die worden geschat op 4 à 5 procent van alle zorguitgaven.

Stel een grenswaarde in

Ik weet niet op welke gegevens mevrouw van der Plas zich baseert, maar ik zou de opmerking niet als fictie beschouwen. Natuurlijk is niet alle bureaucratie nutteloos. Integendeel, voor het goed functioneren van een organisatie of bedrijf is een zekere mate bureaucratie noodzakelijk. Het is echter goed om een soort grenswaarde in te stellen. Een grenswaarde van 15 à 20 procent lijkt voor de zorg een startpunt. In het licht van bovenstaande komt dan rond de 10 miljard vrij voor nuttiger zaken.

De tijd breekt aan dat aanpassingen van ons zorgstelsel niet langer onbespreekbaar kunnen zijn.

Door: Robert W. Kreis, chirurg N.P., em. hoogleraar Brandwondenzorg VUmc