Burgers krijgen nauwelijks of geen informatie van hun gemeente over de hoogte van de eigen bijdrage voor hun ondersteuning. Hierdoor worden zij maanden later overvallen door soms zeer hoge facturen die zij niet zomaar kunnen betalen. Dit concludeert de Nationale ombudsman in zijn rapport ‘Een onverwacht hoge rekening’.
De ombudsman noemt de eigen bijdrage-regeling in de Wmo tegenstrijdig. Ombudsman Van Zutphen: “Er wordt van burgers verwacht dat zij zelf actief keuzes maken, maar de informatie die daarvoor nodig is, kan door gemeenten niet altijd worden gegeven.” De Nationale ombudsman concludeert in zijn rapport dat de burger veelal de dupe wordt van de ingewikkelde uitvoering van de taakverdeling tussen Rijksoverheid en gemeenten. Wie hiervoor verantwoordelijk is, blijft onduidelijk.
Dit constateerde de ombudsman in augustus 2015 eerder al in zijn onderzoek ‘Pgb-trekkingsrecht en de (niet)lerende overheid’. Daarin leidde een vergelijkbare complexiteit van het systeem ook tot problemen voor burgers. De ombudsman wil dat het burgerperspectief voorop staat en benadrukt daarom het belang van een lerende overheid. De ombudsman vraagt staatssecretaris Martin van Rijn (VWS) nadrukkelijk aandacht te schenken aan de ambivalentie in de eigen bijdrage-regeling. Daarnaast beveelt hij gemeenten aan de informatieverstrekking aan burgers te verbeteren en maatwerk toe te passen waar dat mogelijk is.
Burgers vinden de informatie die zij van gemeenten en het Centraal Administratiekantoor (CAK – dat int de bijdragen) ontvangen, niet altijd even begrijpelijk. Ze hebben er moeite om de juiste prijs van de voorziening in het rekenprogramma in te voeren, omdat de tarieven hen niet bekend zijn. In de toekenningsbeschikking, die zij ontvangen als de beslissing al is genomen, staat volgens de ombudsman veelal summiere informatie, zodat niet duidelijk wordt wat burgers moeten betalen. Als zij hierover contact opnemen met het CAK, krijgen ze te horen dat ze zich tot de gemeente moeten wenden. Maar de gemeente verwijst hen juist vaak weer terug naar het CAK. “Burgers krijgen geen duidelijkheid en voelen zich van het kastje naar de muur gestuurd.”
Financiële problemen
Burgers lieten de Nationale ombudsman weten dat zij een andere keuze hadden gemaakt als zij van tevoren hadden geweten hoe hoog de eigen bijdrage voor hen zou worden. Ze zijn in financiële problemen gekomen door hoge facturen, vaak over meerdere maanden tegelijk. Maar de gemeenten mogen volgens de wet zelf die berekeningen niet maken en kunnen deze informatie vooraf niet geven. Het rapport bevat voorbeelden, zoals dat van een vrouw, die van haar gemeente wilde weten hoe hoog de eigen bijdrage voor haar werd. Zij kreeg hierop “meermalen geen antwoord”, volgens Van Zutphen. Uiteindelijk kreeg de vrouw onverwacht een rekening van 550 euro per maand: vijfmaal het bedrag dat ze eerder kwijt was.
Aanleiding voor het onderzoek waren de vele klachten en signalen die de Nationale ombudsman direct of via de vereniging voor budgethouders Per Saldo ontving. Gemeenten hebben sinds 1 januari 2015 de zorg voor chronisch zieken en gehandicapten gedeeltelijk overgenomen van het Rijk. Zij mogen van burgers een eigen bijdrage vragen. De Nationale ombudsman ontving in 2015 bijna 280 klachten en signalen hierover, 161 hiervan hadden betrekking op de eigen bijdrage ingevolge de Wmo. Via belangenvereniging voor budgethouders Per Saldo ontving de ombudsman nog eens 750 signalen van burgers.
Gemeenten moeten hun burgers voorafgaand aan besluitvorming op een aanvraag informatie geven over het bestaan van een eigen bijdrage en de hoogte daarvan, maar dit kwam niet of nauwelijks in het keukentafelgesprek aan de orde. Veelal omdat de gemeenten het zelf ook niet wisten. Hierdoor hebben burgers zich niet kunnen voorbereiden op de financiële consequenties ervan of niet vooraf de keuze kunnen maken om al dan niet van de ondersteuning af te zien.
Eigen bijdrage
De ombudsman geeft gemeenten in overweging om alles in het werk te stellen om de burger zoveel mogelijk informatie over de hoogte van de eigen bijdrage te geven. Die informatie moet de burger de gelegenheid bieden zich voor te bereiden op de financiële consequenties of vooraf een weloverwogen keuze maken al dan niet gebruik te maken van ondersteuning. Dit houdt in ieder geval in dat de hoogte van bijbehorende tarieven van de aangevraagde ondersteuning al tijdens het onderzoek – in het keukentafelgesprek – behoort te worden gegeven en ook in de toekenningsbeschikking moet worden genoemd.
Staatssecretaris Martin van Rijn zegt in een reactie tegen ANP dat het belangrijk is dat gemeenten hun inwoners goed informeren over de eigen bijdrage die ze moeten gaan betalen. Hij wijst erop dat het CAK en de gemeenten trainingen geven om de voorlichting over de eigen bijdrage te verbeteren. Onlangs sprak ook de Tweede Kamer over de noodzaak van goede voorlichting over de eigen bijdrage en hoe die beter kan.