© Cagkan / stock.adobe.com
Het GALA-akkoord, met veel ambitie en tromgeroffel afgesloten begin 2023, moest een einde maken aan de vrijblijvende inzet op preventie. “Nederland moet vol inzetten op preventie, anders loopt de gezondheidszorg helemaal vast”, zei toenmalig minister Ernst Kuipers van VWS bij de ondertekening door zorgverzekeraars, gemeenten, GGD’en en VWS.
Mid-term review GALA
Maar uit de mid-term review van GALA, dat doorloopt tot en met 2026, blijkt dat de praktijk weerbarstig is. Ofschoon het rapport constateert dat “de beweging van zorg naar gezondheid en welzijn een impuls heeft gekregen”, verloopt de regionale samenwerking nog lang niet in alle regio’s even voortvarend. Zorgverzekeraars en gemeenten geven aan dat het in sommige regio’s ontbreekt aan gedeeld eigenaarschap op het eindresultaat. Dat heeft mede te maken met de wijze van financiering. De preventiesubsidie van gemeenten, de zogeheten specifieke uitkering (SPUK), belemmert de integrale uitvoering in gemeenten. Elke gemeenten stelt daarin eigen eisen en voorwaarden, die niet altijd synchroon lopen met de IZA-plannen waar zorgverzekeraars bij zijn betrokken.
Gemeenten en zorgverzekeraars
Er ontbreekt in GALA nog duidelijkheid wie waarvoor verantwoordelijk is. “Om de beweging van GALA verder te brengen gaat het helpen wanneer duidelijkheid komt over waar gemeenten en zorgverzekeraars elkaar precies op kunnen aanspreken.” Dat schrijft staatssecretaris Vincent Karremans van Preventie in een Kamerbrief.
Structurele financiering ontbreekt
Daarnaast hebben gemeenten aangegeven dat structurele financiering nodig is. De bekostiging van GALA is nu afhankelijk van tijdelijke SPUK-subsidies. Bovendien heeft het kabinet-Schoof het mes gezet in preventie. Het bezuinigt 300 miljoen euro op publieke gezondheid. Karremans heeft al eerder aangegeven die bezuinigingen als gegeven te accepteren. Of er toch nog structureel extra geld voor preventie richting gemeenten gaat, hangt af van de besprekingen over het aanvullend zorg- en welzijnsakkoord (AZWA). Die onderhandelingen worden in mei voortgezet op het ministerie van VWS. De verwachting is dat er zeker nog enkele sessies nodig zullen zijn om tot een nieuw akkoord te komen.
RIVM en GALA
Of het GALA een succes zal worden, is volgens het RIVM moeilijk te meten. Veel doelen zijn zo vaag geformuleerd, dat ze niet te meten zijn. De ondertekenaars van GALA hebben in ieder geval wel afgesproken dat ze verdere stappen willen zetten met “wettelijke verankering, de implementatie van ketenaanpakken, regionale samenwerking (inclusief de rol van de GGD) en verbetering data voor monitoring”, aldus Karremans.
Nationaal Preventieakkoord
Wel is al duidelijk dat Nederland niet op koers ligt voor de belangrijkste doelen van het Nationaal Preventieakkoord. Dat akkoord, afgesloten in 2018, stelt ambitieuze doelen voor 2040 rond het terugdringen van roken, problematisch alcoholgebruik en overgewicht. Die doelen raken echter steeds verder uit beeld. Met name bij obesitas is er geen enkele vooruitgang te zien, zo bleek uit de tussentijdse RIVM-rapportage in 2024. Karremans schrijft dat de volgende evaluatie door het RIVM van het Nationaal Preventieakkoord onderdeel zullen vormen van de volgende GALA-monitor.
Karremans’ nieuwe preventiestrategie
Om het tij te keren, komt Karremans nog voor de zomer met een nieuwe preventiestrategie. Over de contouren doet hij uitspraken in een interview dat half mei in Zorgvisie Magazine verschijnt. Hij legt daarin uit waarom hij niet in wettelijke gezondheidsdoelen gelooft, maar wel KPI’s zal presenteren voor het terugdringen van roken, alcoholgebruik en overgewicht. “Voor mij zijn de KPI’s belangrijk om ook controleerbaar te zijn voor de Tweede Kamer. Het gaat uiteindelijk om de middelen hoe je bij dat doel komt.” Het hele interview verschijnt op 15 mei in Zorgvisie.