© Benjavisa / Getty Images / iStock
De inspectie onderzocht registraties over de afgelopen drie jaar op basis van de Wet zorg en dwang (Wzd) en de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz). Het gaat daarbij om maatregelen zoals gedwongen opname, vrijheidsbeperking, insluiten, vasthouden, medicatietoediening en verzorging onder dwang.
Uitschieter ggz
In de ggz steeg het aantal cliënten met verplichte zorg tussen 2022 en 2024 met 20 procent: van 9.770 naar 11.712. Het aantal toegepaste dwangmaatregelen nam toe met 28 procent: van 51.339 naar 66.221. Ook werd in 2024 36 procent meer verplichte medicatie toegediend dan in 2022.
Het aantal mensen met psychische problemen dat eenzaam werd opgesloten steeg met 12 procent. De meesten van hen kwamen terecht in een separeercel. MIND noemt de toename schokkend: “In plaats van afname, neemt de traumatiserende eenzame opsluiting in de ggz toe. Dit ondanks alle inspanningen, afspraken en toezeggingen vanuit de sector.” MIND roept de politiek dringend op om in te grijpen en eenzame opsluiting bij wet te verbieden.
Fixatie
In de gehandicaptenzorg groeide het aantal dwangregistraties van cliënten jaarlijks met 4 tot 5 procent. Fixatie wordt het meest toegepast om de bewegingsvrijheid te beperken. Ook registraties over insluiten en beperkingen voor het inrichten van het eigen leven nemen de afgelopen jaren toe.
In de ouderenzorg stijgt het aantal cliënten met onvrijwillige zorg eveneens. Volgens cijfers van het CIZ neemt het aantal cliënten met een indicatie voor verpleging en verzorging (VV05 + VV07) jaarlijks met 6 procent toe. “Dat kan een deel van de stijging in cliënten met onvrijwillige zorg mogelijk verklaren”, stelt de inspectie. Opvallend is een sterke toename van fysieke fixatie, veroorzaakt door drie zorgaanbieders. De IGJ heeft hen om uitleg gevraagd.
Gesloten jeugdzorg
Voor het eerst zijn er cijfers over dwang in gesloten jeugdzorg. Door de recente wetswijziging zijn er alleen over de eerste helft van 2025 cijfers beschikbaar van 7 van de 8 gesloten jeugdzorginstellingen. “Daardoor is er geen vergelijking met eerdere jaren mogelijk.” In de eerste helft van 2025 registreerden zeven instellingen samen 3.100 maatregelen bij 387 jongeren. Gemiddeld gaat het om acht registraties per jongere, vooral kamerplaatsing, vasthouden en beperking van telefoongebruik. De IGJ waarschuwt dat niet alle registraties voldoen aan de eisen, waardoor de cijfers mogelijk onvolledig zijn.
Verklaringen
Volgens de IGJ zijn er meerdere verklaringen voor de stijging van het aantal registraties. “De bewustwording om gedwongen zorg te registreren is vergroot. Dat kan een deel van de stijging in de cijfers verklaren zonder dat er echt meer dwang is toegepast dan eerder.”
Een andere mogelijke verklaring is de toegenomen complexiteit bij cliënten en het groeiend aantal cliënten. Ook de personeelstekorten kunnen een rol spelen. Daardoor zijn er ‘steeds meer wisselende medewerkers die hun cliënten minder goed kennen. Dat kan leiden tot het sneller inzetten van gedwongen zorg’.
Eenduidig registreren
De inspectie wil dat zorgorganisaties eenduidiger registreren. Daarvoor moeten brancheverenigingen en softwareleveranciers afspraken maken en systemen aanpassen, zodat gegevens niet op meerdere plekken worden ingevoerd. Ook gaat de IGJ instellingen aanspreken die geen gegevens aanleveren. Bij het ministerie van VWS vraagt de inspectie aandacht om duidelijkheid over de registratie-eisen.
De inspectie benadrukt dat het doel blijft om dwang in de zorg zoveel mogelijk terug te dringen. Dit jaar startte zij een campagne over ‘open deuren’. De IGJ blijft zorgaanbieders aanspreken in haar toezicht op dwangtoepassingen en verwacht dat zorgaanbieders zelf maatregelen nemen om gedwongen zorg te verminderen.
