© Anastasiia S / stock.adobe.com
Nederland telt ruim 240 hospices, maar het landschap is versnipperd en ondoorzichtig. De kosten voor de zorg die verschaffen beliepen in 2024 ongeveer 240 miljoen euro, een bedrag dat in 2025 doorgroeit naar vermoedelijk 280 miljoen. Maar een totaalbeeld van het exploitatieresultaat van de hospices is er niet.
Dat concluderen de onderzoekers van Gupta in een rapport dat in opdracht van het ministerie van VWS is opgesteld binnen het Nationaal Programma Palliatieve Zorg II. Het rapport biedt concrete voorstellen om hospicezorg toekomstbestendig te maken, met als kern een helder onderscheid tussen twee typen hospices en een duidelijke verdeling van verantwoordelijkheden.
Twee functies, twee modellen
Hospices vervullen in de praktijk twee verschillende functies. Enerzijds bieden ze formele zorg met medisch noodzakelijk verblijf aan mensen die 24-uurs aanwezigheid van professionele zorg nodig hebben. Anderzijds zijn er hospices die een alternatieve verblijfplaats bieden aan mensen die niet thuis kunnen sterven, maar geen medische noodzaak hebben voor intensieve zorg.
Gupta stelt voor om deze functies expliciet te scheiden. Hospices die formele zorg met verblijf leveren, moeten worden erkend als zorgaanbieder en vallen onder de zorgplicht van zorgverzekeraars. Hospices die verblijf en informele zorg bieden, zonder medische noodzaak, moeten worden ondergebracht in het sociaal domein, met lokale overheden als verantwoordelijke partij.
Onduidelijkheid
Een belangrijk knelpunt is de onduidelijkheid over wie recht heeft op formele zorg met verblijf. Het rapport pleit voor een scherpere indicatie, vastgesteld door beroepsmatige zorgverleners, en een herziening van een uitspraak van het Zorginstituut uit 2023, die onvoldoende duidelijkheid schept over wie recht heeft op formele zorg met noodzakelijk verblijf en daar allerhande uitzonderingen op formuleert. Daarbij: de bekostiging moet voortaan uitgaan van de zorgvraag van de cliënt, niet van de organisatievorm van het hospice.
Voor hospices met formele zorg ligt de verantwoordelijkheid bij zorgverzekeraars en zorgkantoren. Zij moeten zorgen voor voldoende capaciteit, monitoren op wachtlijsten en tarieven bieden die de kosten dekken. De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) houdt toezicht op kwaliteit en veiligheid. Voor hospices in het sociaal domein ligt de verantwoordelijkheid bij gemeenten, die moeten zorgen voor voldoende verblijfsmogelijkheden en toezicht op publieke gezondheid.
Bekostiging
De bekostiging van formele hospices verloopt via het eerstelijnsverblijf (elv-ptz). Gupta adviseert om de kosten voor opleiding en inzet van vrijwilligers hierin op te nemen, in plaats van via aparte subsidies, zoals nu gebeurt. Alternatief is een regionale organisatie van vrijwilligerszorg, los van de hospice-exploitatie.
Voor informele hospices zijn twee bekostigingsopties voorgesteld: regionale verdeling van middelen via gemeenten of landelijke verdeling door VWS, opgedeeld in regionale percelen. Beide modellen moeten voorkomen dat groei in de ene regio ten koste gaat van capaciteit elders.
Hoe dan ook zal een nieuw bekostigingsmodel groei mogelijk moeten maken. In 2040 zijn naar verwachting 200 tot 450 nieuwe hospicebedden nodig. Of die onder het huidige regime mogelijk gemaakt kunnen worden, daar is vooralsnog geen duidelijkheid over.
Inzicht ontbreekt
Het rapport wijst op het huidige gebrek aan transparantie met betrekking tot kwaliteit en financiën. Veel hospices vallen buiten de reguliere verantwoordingsplicht of zijn onderdeel van grotere zorgorganisaties, waardoor inzicht ontbreekt. Gupta pleit voor een centraal verzamelpunt voor ANBI-formulieren en meer eenduidige kwaliteitskaders, eventueel via een keurmerk.
Tijdspad
De transitie naar een toekomstbestendig model vergt tijd en samenwerking, aldus het rapport. Gupta schetst een tijdspad van vijf tot zeven jaar, met stappen zoals:
- Duiding van aanspraak door het Zorginstituut;
- Evaluatie van bekostigingssystemen door de NZa;
- Regionale afspraken over capaciteit en toegangstijd;
- Afbouw van huidige subsidies en inrichting van nieuwe stimulansen voor informele zorg.
Regie
Hospices zijn een onmisbaar onderdeel van palliatieve zorg, maar het huidige systeem is niet houdbaar, concludeert Gupta. Zonder duidelijke regie, afbakening en bekostiging dreigt de zorg voor mensen in hun laatste levensfase onder druk te komen staan.
