Weg van doemscenario’s en naar een gezonde arbeidsmarkt voor de zorg

Het is inderdaad geen realistisch scenario, één op de vier in de zorg, en het roept beelden op van een sector onder gigantische druk. Het gevolg? Medewerkers raken overbelast, vallen uit, en verlaten niet alleen hun organisatie, maar stappen zelfs volledig uit de zorg om werk te zoeken in sectoren waar de werkdruk beter te hanteren is.

Daar blijft het vaak bij: een schets van een groot probleem met een somber vooruitzicht. Vanuit de gedragspsychologie is dit niet verrassend; een doemscenario werkt verlammend. Mensen neigen ernaar om weg te kijken, oogkleppen op te zetten en zich vast te klampen aan de status quo. 

Met dit blog wil ik bijdragen aan een constructieve beweging. Laten we onze verbeeldingskracht aanspreken en een stap zetten wég van dat zwarte gat van ellende naar een haalbare toekomst.

Feiten op een rij: het kan anders

Om te beginnen: het geschetste doemscenario, waarin één op de vier mensen in de zorg werkt, wordt alleen werkelijkheid als we doorgaan op hetzelfde pad. Deze extrapolatie hoeft geen realiteit te worden. Laten we eens naar de huidige feiten kijken:

• Het aantal werkloze zorgprofessionals is in twee jaar bijna verdubbeld – van 8.800 naar 15.000.
• De instroom in zorgopleidingen is afgenomen van 60.000 naar 40.000 in de periode 2022-2024.
• Door niet verlengde contracten en reorganisaties zijn 13.000 zorgprofessionals, goed voor 2,5% van de markt, uit de sector verdwenen (bron: Skipr).

Hoe kunnen we oplossen dat er zoveel waardevolle professionals werkloos thuiszitten? Het antwoord is: collectief. Instroom in zorgopleidingen verhogen en zorgprofessionals behouden in de sector zijn geen uitdagingen die individuele organisaties alleen aan kunnen pakken. Sámen kunnen we deze trend keren. Dit vraagt om gezamenlijke verantwoordelijkheid: reorganisaties en het niet verlengen van tijdelijke contracten moeten stoppen. Elke zorgprofessional is nodig. Het herplaatsen van medewerkers moet prioriteit krijgen boven het individuele organisatiebelang.

Knopen doorhakken: van overbelasting naar ruimte

Ook de zorgsector zelf verdient sociale innovatie. Meer beschikbare behandelingen heeft veel opgebracht, maar heeft ook tegenreacties. Bijvoorbeeld de extra druk die ontstaat door overbehandeling en overmatig testen. De patiënt is steeds vaker zorgconsument geworden, waarbij de vraag naar zekerheid – zelfs bij minimaal risico – leidt tot een “infarct” binnen de zorgcapaciteit. Dit knelpunt moet op meer plekken in de keten collectief worden aangepakt. Durf de vraag te stellen: wat doen we als een dokter vrijwel zeker weet dat de klacht vanzelf overgaat? Wees eerlijk over wat nodig is, en maak keuzes die de sector gezond houden.

Wat ook speelt is wat Ton Wilthagen, hoogleraar aan Tilburg University, beschrijft als “gulzig werkgeverschap”. Dit verwijst naar een werkklimaat waarin medewerkers zich moeten schikken naar de behoeften van de organisatie en de patiënt, zonder dat er voldoende aandacht is voor hun eigen welzijn. Dit is geen houdbaar model. Flexibiliteit, een gezonde werk-privébalans, en doorgroeimogelijkheden zijn harde eisen geworden. Toch is duidelijk dat de productiviteit per medewerker moet stijgen om aan de toenemende vraag te voldoen. Hoe we dat aanpakken, vraagt om een modern werkgeverschap en vooral ook om sociale innovaties. 

Technologie en innovatie: een sleutel tot verandering

De inzet van slimme technologie, zoals AI en arbeidsbesparende oplossingen, biedt enorme kansen. Maar technologie is geen “zoek-en-vervang”-oplossing. Het vereist een collectieve aanpak, begeleid door experts, waarbij creativiteit en vernieuwing centraal staan. Denk daarnaast aan flexibele werkplanning: geef mensen de ruimte om méér uren te werken als ze dat willen, en minder als ze daar behoefte aan hebben. Laat organisaties hun arbeid eens grondig tegen het licht houden. Productiviteit en tevredenheid gaan hand in hand, zowel voor de patiënt als voor zorgprofessionals.

Investeren in opleidingen, op een manier die voor iedere medewerker toegankelijk en behapbaar is, is eveneens een belangrijke stap. Door medewerkers beter op te leiden, kunnen ze gelukkiger en productiever worden. Dit versterkt de sector op de lange termijn en maakt de zorg weer een aantrekkelijke carrièrekeuze.

Samen werken aan een gezonde sector

De zorgsector heeft de middelen om zich opnieuw uit te vinden. Stel een gezamenlijk doel: een gezonde sector met een goed imago, voldoende instroom van nieuwe professionals, en met nadruk vooral ook ingestoken langs behoud van álle medewerkers. Denk over instellingen en sectoren heen! Werken in een regio niet genoeg zorgprofessionals om aan de vraag te voldoen? 

Regionaal werkgeverschap kan hierin een sleutelrol spelen. Capaciteit en talent worden beschikbaar gesteld voor de hele regio, zodat niemand ongewild werkloos thuis komt te zitten. Denk ook na over samenwerking met welzijnsorganisaties om preventief te werken; vang eenzame ouderen en jongeren op voordat ze in het medisch circuit belanden.

De kracht van samenwerking

Zorg dat het individu de verbondenheid op de persoonlijke drijfveren kan behouden om in de zorg te werken maar dan óver instellingen heen. Samenwerking is noodzakelijk en onvermijdelijk om een goed werkende toekomst voor de sector mogelijk te maken. Door krachten te bundelen, creëert de sector energie, inspiratie en oplossingen die anders verloren zouden gaan. En is het niet veel mooier om als sector toe te werken naar een toekomst waarin we trots kunnen zijn op de zorg in Nederland?

Marjolein ten Hoonte, directeur Arbeidsmarkt en Society Impact bij Randstad Groep Nederland