Jezelf kapot snuiven mag niet, maar jezelf kapot roken wel. Van één minister is zijn band met de tabaksindustrie onlangs aangetoond. Kan een onderzoeksjournalist niet eens duiken in het verleden van andere bewindspersonen?
Kanker: van slepend naar slopend
Tijdens mijn vakantie las ik Siddartha Mukherjee’s boek De keizer aller ziektes, een biografie van kanker, een indrukwekkend epos over meer dan honderd jaar voornamelijk Amerikaanse geschiedenis van onderzoek naar de oorzaken en de behandeling van kanker. Kanker hoort bij ons omdat die ontstaat uit gewone cellen, die ongecontroleerd gaan vermenigvuldigen door enkele tot tientallen genmutaties. We weten dat er tal van oorzaken geassocieerd worden met kanker, variërend van familiaire tot toxische en leefstijlgerelateerde factoren. Maar wat precies de dosis-effect relatie is, om het zo maar te noemen, weten we nog steeds niet. Mukherjee noemt kanker een slepende ziekte voor het een slopende ziekte wordt: de genmutaties nemen in aantal en ernst toe voordat er werkelijk kanker gediagnosticeerd kan worden.
Valse profeten prediken genezing
Volgens Mukherjee wordt bij herhaling overdreven als het gaat om de resultaten van kankerbehandeling, vooral bij fondsenwerving. Het overwinnen of uitroeien van kanker wordt herhaaldelijk geclaimd, terwijl de statistieken op het tegendeel wijzen. Wij hebben daar een Nederlandse variant op in de vorm van Alpd’HuZes, dat grote successen van kankerbehandeling voorspelt op het moment dat kanker opgeschoven is naar de eerste plaats van doodsoorzaken onder de Nederlandse bevolking. Natuurlijk zijn er vormen van kanker, die nu genezen kunnen worden, maar ook kankers waar screening nauwelijks iets verbetert in de sterfte onder de bevolking (vormen van borstkanker), of waarbij vroegere diagnose de indruk geeft dat mensen langer leven, terwijl de overlevingskans niet beter is dan honderd jaar geleden (alvleesklierkanker). Ongefundeerd optimisme levert nu misschien veel geld op, maar straks frustratie als kanker toch dodelijk blijkt te zijn.
Tabakslobby en misdadige handelswijzen
Insiders kennen natuurlijk de misdadige handelswijzen van de tabaksindustrie; als je het allemaal nog eens op een rij ziet in Mukerjee’s boek, schrik je toch wel weer. Ieder weldenkend mens zou op grond van wetenschappelijke bewijzen beslissen dat er een totaal verbod op de verkoop van sigaretten zou moeten komen, als belangrijkste bijdrage aan verbeteren van de volksgezondheid. Maar niet de politici van deze wereld. Mukerjee wijst erop dat er vaak een belangenverstrengeling is tussen politici en de tabaksindustrie, soms zelfs rechtstreekse omkoping. Ik verbaas me er vaak over dat dezelfde politici in Nederland die zero-tolerance bepleiten als het om drugs gaat, opeens over vrijheid van burgers en betutteling beginnen als het over roken gaat. Jezelf kapot snuiven mag niet, maar jezelf kapot roken wel. Van één minister is zijn band met de tabaksindustrie onlangs aangetoond. Kan een onderzoeksjournalist niet eens duiken in het verleden van andere bewindspersonen?
Preventie: relatie tussen gedrag en ziekte blijft taboe
Voorkomen van kanker blijft een ingewikkeld verhaal, vooral ook omdat er altijd meerdere factoren tegelijk (of misschien na elkaar) moeten werken om daadwerkelijk te leiden tot kanker. Het gaat dus bij risico’s bijna altijd over een grotere kans, niet over ja of nee. Om beter het relatieve gewicht van factoren te begrijpen, moet er heel veel meer kennis ontwikkeld worden over ons genoom en over biomedische processen. We moeten naar nieuwe vormen van epidemiologisch onderzoek om duidelijkheid te krijgen over de verspreiding van kanker.
KWF mocht niet wijzen op belang gedrag
Enkele jaren geleden probeerde het Koningin Wilhelmina Fonds een publiekscampagne te voeren voor preventie van kanker, maar kreeg daar negatieve reacties op, want mensen die niet rookten, gezond aten, weinig alcohol dronken, verstandig in de zon zaten, konden toch kanker krijgen. KWF kon niemand garanderen kankervrij te blijven door gezond te leven. En bovendien, kankerpatiënten waren slachtoffer en KWF zou ze natrappen, door erop te wijzen dat ze het hadden kunnen voorkomen door zich anders te gedragen. Mensen eraan herinneren dat ziekte een gevolg kan zijn van hun gedrag blijft toch een taboe in Nederland. Geen ge- of verboden, dus, en gewoon behandeling betalen uit de zorgverzekering, blijft de benadering.
Preventie op maat is de verre toekomst
Toch ligt de sleutel tot werkelijk terugdringen van kanker in het verkrijgen van inzicht in de ontstaansmechanismen van celmutaties en die voorkómen. Betere behandeling doet kanker niet teruggaan in de statistieken. Preventie op maat is de (verre) toekomst. Pas dan kan een nieuwe bladzijde in de geschiedenis van kanker worden omgeslagen.
Maar, besluit Mukherjee, kanker hoort bij ons, zolang cellen behoren bij ons lichaam. Daar moeten we mee leren leven of sterven.
Lees ook Jaap Koot wordt directeur NIGZ