De cijfers spreken boekdelen: bij een op de tien patiënten worden medicijnen niet naar behoren afgebroken. Een farmacogenetisch profiel, in de volksmond een DNA-paspoort, kan een op de twintig ziekenhuisopnames door bijwerkingen voorkomen.
De ligdagen in het ziekenhuis lopen terug en patiënten kunnen beter maatschappelijk en sociaal actief blijven. En dit alles door in de medicatiebewaking meer gebruik te maken van individuele persoonskenmerken zoals genetische parameters, klinische waarden en gebruikerservaringen. Farmacogenetica is in de toekomst belangrijk voor de gepersonaliseerde geneeskunde waarbij de inzet van het genetisch profiel van de patiënt de veiligheid en effectiviteit van medicijnen op patiëntniveau een impuls zal geven.
Overgevoeligheid
Enzymen in de lever breken ongeveer 70 procent van alle medicijnen af. Maar niet iedere mens heeft hetzelfde vermogen om medicijnen af te breken. Sommige mensen hebben een overgevoeligheid voor geneesmiddelen en ondervinden hierdoor bijwerkingen. Bij een vertraagde afbraak neemt het lichaam een verhoogde dosis van het geneesmiddel op, waardoor bijwerkingen kunnen ontstaan.
Persoonlijke zorg
Verschillen in het DNA verklaren deels het sneller of langzamer werken van de leverenzymen en dus de opname van het geneesmiddel in het lichaam. Deze verschillen zijn via een farmacogenetische test op basis van wat bloed of speeksel vast te stellen. Met de resultaten van dit onderzoek is de apotheker vervolgens in staat om op maat advies te geven over de keuze van het medicijn of het aanpassen van de dosering. Oftewel, persoonlijke zorg op maat.
Slechts in een aantal ziekenhuizen in Nederland past men de mogelijkheden van farmacogenetica momenteel toe. Zo bepalen de ziekenhuisapotheker en de arts op basis van een farmacogenetische test bij de patiënt de geschikte dosering van bepaalde kankerremmende stoffen.
Toekomstbeeld
Het innovatieve karakter van farmacogenetica maakt dat dit op dit moment nog niet veel in de eerstelijnszorg wordt toegepast. Maar de actuele cijfers en resultaten laten wel een interessant toekomstbeeld zien, zeker ook voor de rol van de apotheker. Zou het niet een mooie start zijn farmacogenetische tests in te zetten bij patiënten die (onverwachte) problemen hebben met hun medicijnen. Aan de hand van de uitslag van de test in combinatie met het geneesmiddelengebruik van de patiënt stelt de apotheker in samenwerking met de arts en patiënt de optimale farmacotherapie vast.
Op deze manier is het mogelijk om problemen met gebruik, wisselwerking met andere geneesmiddelen en andere aandoeningen uit te sluiten. Met een op maat gemaakt farmacotherapeutisch advies adviseert de apotheker de patiënt en de arts over de keuze van het medicijn en de dosering. De apotheker kan voorafgaand aan de behandeling (Farmaceutisch Pre-Consult), maar ook tijdens de behandeling (zoals tijdens een medicatiebeoordeling) de patiënt van echte ‘zorg op maat’ voorzien!
Kosten
Een drempel zijn de kosten van farmacogenetische tests. Vergoedingen vanuit de zorgverzekeraars zijn niet gangbaar en de kosten variëren van 80 en de 580 euro, afhankelijk van de methode en hoe uitgebreid de screening is. De verwachting is wel dat deze in de komende jaren sterk zullen dalen. De KNMP zet zich de komende jaren met samenwerkingspartners en apothekers in om de toegang tot farmacogenetica voor patiënten makkelijker te maken.
De reden van voorschrijven, labwaarden, de nierfunctie en farmacogenetica zijn allemaal bronnen van informatie die bijdragen aan een veilige, effectieve en doelmatige farmacotherapie voor de patiënt. In plaats van medicatie af te stemmen op de gemiddelde patiënt (one size fits all), ontvangt de patiënt geïndividualiseerd zijn zorg op maat.
Dat is de toekomst van de medicatiebewaking door de apotheker, mede neergelegd in de Toekomstvisie op de Farmaceutische Patiëntenzorg 2020.De toekomst van het DNA-paspoort komt ras dichterbij en daarom neemt de KNMP met haar leden alvast een voorproefje tijdens het KNMP Congres van 17 maart getiteld GENeesmiddel.
Gerben Klein Nulent