Het gevecht om het huis van ouderen is in volle gang. Is die voor henzelf, voor Zwitserleven en een tandje welzijn? Voor de kinderen?
Of eisen we de waarde op voor pensioen of zorg? Het lijkt aantrekkelijk: de grote zorggebruikers zijn merendeels 80+ en hun huis is – nog met traditionele hypotheken –afbetaald, dus er is eigen vermogen. Zorgsparen waar je in woont en waaraan de fiscus via rente-aftrek meebetaalde.
Vragen
Natuurlijk zijn er nog vele vragen: er zal rekening gehouden moeten worden met de partner en met erfgenamen en met vragen als hoe zich een dergelijke ontwikkeling verhoudt tot degenen zonder eigen huis, en misschien moet er dan iets worden gedaan aan de erfbelasting. En hoe om te gaan met de voorlopig dalende woningwaarden, iets wat extra speelt juist in gebieden met de hoogste vraag naar zorg: de krimpende – sterk vergrijzende en zorg-schaarse – gebieden? Verdere verlamming van de woningmarkt is mogelijk, zeker indien gekoppeld aan het H-woord. Want een vraag wordt welk nut het heeft om een woning te kopen als de eventuele waarde-opbouw weer teruggestort moet worden. Waarom dan nog kopen of verbeteren? Alleen om meer WOZ te betalen?
Voorbeelden
Maar de gedachte is niet nieuw. Ook in de Verenigde Staten, wordt vermogen opgebruikt alvorens een beroep op Medicaid kan worden gedaan, maar daar blijft het eigen huis juist als enige vermogensdeel buiten beschouwing. Wel zijn er private experimenten met ‘reverse mortgaging’, waarbij de waarde van een huis wordt omgezet in soort hypotheek om zorgkosten te betalen er, maar die zijn duur en complex. Ierse zorgbehoevenden dragen in maximaal drie jaar maximaal 15% van de waarde van het (persoonlijk) vermogen bij. Maar dat mag ook na overlijden, ook als dat nog tien jaar duurt. Daardoor kan een partner thuis blijven, hoeft grondgebied niet gesplitst te worden tussen erfgenamen en er blijft vermogen voor erfgenamen. Vraag is alleen of de gepeilde waarde stand houdt. Ook elders spelen dit soort ideeën: Nieuw-Zeeland verstrekt een rentevrije ‘zorglening’, die later met de waarde van het vermogen wordt afgelost. Engeland vraagt bijbetaling van iedereen met een vermogen van meer dan circa € 36.000,- maar sommige gemeenten kennen opties om te voorkomen dat men het huis direct moet verkopen.
Vrijstelling?
Nog belangrijker vraag wordt echter, daar zijn ze weer, wat te doen met (zorgende) familieleden. Er zijn signalen dat we – gedwongen door de crisis – het eind van de individualisering bereikt hebben en – door ontslag of andere tegenslag – weer met onze ouderen gaan samenwonen, zoals Sargasso meldt op basis van onderzoek. Dat voorkomt deels de eenzaamheid van ouderen maar remt ook het beroep op zorg want er wordt makkelijker en meer zorg aan huisgenoten verleend. Dan kunnen we ook nog een slag verder gaan en familieleden, – net als in sommige andere landen – expliciet vragen mee te betalen aan de zorg. Daarmee zal de vraag naar publieke zorg verder afnemen. En zal gezocht worden naar goedkope alternatieven, waaronder informele arrangementen, deels met zwarte zorgarbeid, bijvoorbeeld door (illegale) migranten. Dat lijkt in sommige opzichten effectiever dan andere steunvormen. Want eigenlijk weten we niet hoe we steun waarom wanneer en hoe (voor wie) moeten opzetten, noch hebben we zicht op kosten-effectiviteit. Of toch wel? Een van de beste ondersteuningsvormen voor mantelzorgers lijkt toch een gedegen formeel zorgstelsel. Maar de maatschappelijke ontwikkelingen gaan hard. Daar komen geheel nieuwe vragen uit voort. Moeten we bijvoorbeeld kinderen die zorgen voor hun in huis opgenomen zorgbehoevende oudere vrijstellen van erfbelasting?