Veelvuldig wordt de veiligheidscultuur uit de luchtvaart aangehaald als voorbeeld voor de ziekenhuiszorg. Tot mijn verassing blijkt de veiligheidscultuur in de luchtvaartsector echter niet het zuid-oost Utopia dat men ons heeft doen geloven.
We wisten natuurlijk wel al lang dat je in Rusland de kans loopt te worden rondgevlogen door het minderjarige zoontje van de captain zelf. Maar dat er wat schort aan de veiligheidscultuur van de recent in opspraak geraakte maatschappij Ryanair, komt wel erg dichtbij. Een aantal piloten van Ryanair heeft bekend gemaakt dat ze van de baas met te weinig brandstof aan boord op stap moest en zodoende onnodige risico’s hebben moeten nemen.
Onnodige risico’s
Bij navraag in mijn omgeving leek er sprake van herkenning. Enkele voorbeelden werden genoemd van een situatie waarin de piloot zich door zijn baas onder druk gezet voelde om een minder veilige keuze te maken ter vermindering van de kosten. In de krant reageren de luchtvaartmaatschappijen natuurlijk ontkennend. Citaat van de KLM-woordvoerder: “De gezagvoerder bepaalt bij ons hoeveel brandstof er mee gaat. De beslissing is dus aan hem en niet aan de directie”, legt de woordvoerderuit. Volgens haar wordt er uiteraard wel strikt gekeken hoeveel er mee gaat. “Te veel meenemen is ook niet echt nodig.”
Het leuke van deze reactie is dat de woordvoerder precies laat zien hoe het verkeerd gaat. Ze laat zien dat de gezagvoerder met zijn professionele verantwoordelijkheid eigenlijk de katvanger is van de door de maatschappij gestelde norm voor wat wel en niet nodig is. Hij is dus professioneel verantwoordelijk, maar kennelijk niet professioneel autonoom. Boeiend. Tijd voor een onderzoek van de pilotenvakbond dunkt mij.
Managers en dokters
Hoe zit nu eigenlijk in de ziekenhuiszorg? Interessant in deze is een recente publicatie in het internationaal toonaangevende medische tijdschrift Britisch Medical Journal (BMJ) over de verhouding tussen de managers en dokters van de Britse National Health Service (NHS). Ik geef hier twee citaten. ‘My contention is that the imbalance between the power of managers and doctors, which Griffiths set in train, is harming patients.’ En ‘A BMA survey showed that more than half of doctors surveyed had concerns about standards of patient care in their workplace, and some of those who reported their concerns agreed that: “The trust indicated to me that, by speaking up on sensitive issues, my employment could be negatively affected.”’
Spanningsveld
Dokters en piloten lijken dus hetzelfde probleem te hebben met management. Het probleem is terug te voeren op het aloude spanningsveld tussen management en professionals. Een spanningsveld dat bestaat in zowel de luchtvaart als de ziekenhuiszorg. Ruwweg gezegd staan managers voor de continuïteit van de gehele onderneming. Professionals zijn verantwoordelijk voor de kwaliteit van het geleverde product. Managers zullen met de beste bedoelingen en het belang van de onderneming in het achterhoofd aan professionals soms de – in hun ogen – meest vreselijke dingen vragen. Meestal ingegeven door een overtuigend beeld dat opdoemt uit een spreadsheet. Zo vertelde een collega van mij dat een interim cluster manager van haar ziekenhuis had verzocht om een bepaald stuk basiszorg te verwijzen naar een ander ziekenhuis, omdat uit haar spreadsheet bleek dat de zorg het ziekenhuis meer kostte dan het opleverde. Professionals zullen in opstand komen tegen deze verzoeken en nee verkopen, evenals mijn collega verontwaardigd heeft gedaan. Tenzij er dus een disbalans is in macht (zie citaat BMJ).
Machtsbalans
Naast het definiëren van zaken als de professionele autonomie – door de politiek omgedoopt tot professionele verantwoordelijkheid, daar gaan we al – lijkt een meer onafhankelijke positie van een medisch professional ten opzichte van managers van belang voor de machtsbalans en dus de kwaliteit en veiligheid van de patiëntenzorg. Een voorbeeld hiervan is de vrije vestiging van medisch specialisten. Dat is dan ook een groot goed. Ondanks het politieke voornemen de fiscale ondernemerstatus van de vrijgevestigd medisch specialist af te schaffen, betekent dit niet dat loondienst is te verkiezen boven vrije vestiging. Ik hoop dat medisch specialisten de politieke tegenwind trotseren, want zoals uit bovengenoemde analyse blijkt: Het gaat over veel meer dan alleen maar geld.