Zelfmanagement is hot. In de diverse verkiezingsprogramma’s en in het regeerakkoord wordt gesproken over het stimuleren van zelfmanagement. Ook de bloggers buitelen over elkaar heen om iets te roepen over zelfmanagement.
In de blog van Jan Walburg wordt zelfmanagement gerelateerd aan preventie en het informeren van de patiënt over de invloed van leefstijl op gezondheid. Maar het informeren van de patiënt en het stimuleren van de patiënt om een gezonde keuze te maken is nog geen zelfmanagement. Ook de (nog) gezonde burger moet geïnformeerd worden over gezonde leefstijl. Straks is hij patiënt en is de cirkel weer rond. Ziek of gezond maakt in dit geval geen enkel verschil.
Traditie
Traditioneel focust de arts zich op het repareren van een defect orgaan. Ze heeft daartoe een assortiment behandelingsmogelijkheden ter beschikking zoals geneesmiddelen en operaties, dat het uiteindelijke succes van het ingrijpen bepaalt. De rol van de patiënt is beperkt.
Chronisch karakter
Door verbeterde wetenschappelijke inzichten en moderne behandelingstechnieken krijgen steeds meer aandoeningen een chronisch karakter. Daarbij is het inzicht gegroeid dat veel van deze chronische aandoeningen een relatie hebben met de hedendaagse leefstijl zoals voeding, bewegingsarmoede en roken.
De traditionele succesfactoren van de zorg, operaties en geneesmiddelen, voldoen niet langer meer om gezondheidswinst te boeken bij chronische aandoeningen. Bij veel chronische aandoeningen bepaalt de patiënt in steeds hogere mate het uiteindelijke succes van de behandeling.
Invloed patiënt
Een bypassoperatie heeft meer succes als de patiënt niet (meer) rookt. Een patiënt met hartfalen of COPD verslechtert minder snel als ze naast inname van medicatie ook gaan bewegen. Een diabetespatiënt krijgt eerder last van complicaties als de zelfregulering niet goed wordt uitgevoerd.
Een mooi voorbeeld is coeliaki, glutenintolerantie. De arts kan de diagnose stellen, maar vervolgens is de enige effectieve behandelingsmethode: stoppen met gluten eten. Doen mensen dit niet, dan worden ze ziek. Het succes van de behandeling wordt bepaald door de patiënt, de dokter heeft het bij deze ziekte voor het nakijken. Dit vraagt om andere rollen tussen arts en patiënt, dit vraagt om partnerschap.
Zelfmanagement
Door de dubbele vergrijzing neemt het aantal chronische aandoeningen toe met 40 procent. Het aantal ouderen dat lijdt aan meerdere chronische aandoeningen stijgt in de komende jaren. Daarentegen neemt het aantal plaatsen op de arbeidsmarkt voor de zorg af. Als er niets verandert, is er over 10 tot 15 jaar sprake van een dramatisch tekort aan zorgverleners. De patiënt van straks zal meer dan nu op zichzelf aangewezen zijn om de gevolgen van ziekte(n) te beheersen en de ziekte(n) in te passen in zijn leven. Zelfmanagement dus. De huidige technologie maakt het mogelijk dat patiënten zelf hun ziekte monitoren en bij vragen op afstand contact kunnen leggen met zorgverleners. Dat vraagt investeringen in de randvoorwaarden, zoals het bieden van informatie-op-maat, educatie, beschikking hebben over en kunnen kiezen tussen diverse interventiemogelijkheden, een patiëntenportaal op internet en last but not least: een vaste contactpersoon in het zorgnetwerk. Kortom, de patiënt als mede-behandelaar van ziekte. Dat vraagt om andere rollen tussen arts en patiënt, dat vraagt om partnerschap.
Omgaan met ziekte
Zelfmanagement lijkt een soort modegril, maar is dat zeer zeker niet voor de patiëntenbeweging. Al jaren pleiten patiëntenorganisaties voor meer zeggenschap van de patiënt over de behandeling van ziekte. Met name bij chronische aandoeningen is het van belang dat patiënten zoveel mogelijk hun leven kunnen voortzetten met inbegrip van hun ziekte. Bij een chronische aandoening staat het genezen of het realiseren van gezondheidswinst niet voorop, maar het omgaan met de ziekte. Na verloop van tijd weet een chronische patiënt beter dan de arts hoe zijn ziekte zich in de diverse omstandigheden gedraagt en wanneer bijvoorbeeld aanpassing van doseringen gewenst is. Ook kennis over de interactie met andere aandoeningen ontbreekt vaak nog in de medische wetenschap, maar is bij de individuele patiënt al lang bekend. Bij chronische patiënten is de gezondheidszorg niet meer dan een middel om het uiteindelijke doel, het verhogen van de kwaliteit van leven, te realiseren. Dat vraagt om andere rollen tussen arts en patiënt, dat vraagt om partnerschap.
Samenspraak met arts
Zelfmanagement houdt in dat de patiënt in staat gesteld wordt om zelf (een deel van) de behandeling, inclusief leefstijlaanpassingen, over te nemen. Zelfmanagement impliceert dat de patiënt in samenspraak met de arts zelf kan kiezen welke behandelingsopties voor hem van toepassing zijn. Zelfmanagement stelt de patiënt in staat om de regie over zijn leven (terug) te nemen, dat wil zeggen zijn leven inclusief ziekte. Kortom, zelfmanagement staat voor partnerschap in de zorg.