Journal Cover 00060_044_006 (2014) Publikationsname / Publikationsnummer / E-Tag TT.MM.JJJJ (optional)
Of het nu gaat om drukke kinderen, een onvervulde kinderwens of gebrekkige ouderdom; voor maatschappelijke kwesties wordt te vaak een medische oplossing gezocht. De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving wil dat dit medisch loket minder aantrekkelijk wordt gemaakt.
Het zijn met name verschijnselen die samenhangen met bepaalde levensfasen die te vaak eenzijdig als medische problemen worden gezien, constateert RVS in het advies ‘Recept voor Maatschappelijk Probleem’.
“Mensen houden onvoldoende rekening met de invloed van fysieke, mentale en sociale aspecten van een levensfase op het functioneren”, schrijft de raad. “Die invloed verschilt uiteraard van individu tot individu, maar we zien wel dat grote groepen mensen in een bepaalde levensfase ervaren dat de verwachtingen van hun functioneren niet stroken met de realiteit. Dit spanningsveld wordt nu vaak opgelost door medische zorg in te zetten om het functioneren aan de verwachting aan te passen.”
DOTs en afvinklijstjes
Een deel van de oorzaak en dus de oplossing ligt bij de zorgsector zelf. “Om te beginnen is de route naar het medische loket uitgesleten en dat werkt zelfversterkend”, schrijft de raad. “Wanneer mensen een probleem ervaren en hier een oplossing voor zoeken, ligt de stap naar een zorgprofessional voor de hand.”
Ook zou de werkwijze van artsen wel eens kunnen bijdragen aan medicalisering. “(..) artsen en psychologen worden opgeleid om zorg te verlenen en niet om te de-medicaliseren. Artsen signaleren wel degelijk dat de medische benadering niet altijd de meest adequate benadering is en sommige artsen spannen zich ook in om een alternatieve benadering te adviseren. Maar dat gaat niet vanzelf.”
De RVS wijst er ook op dat de huidige DOT-systematiek, waarin behandelingen strikt worden gestructureerd, weinig ruimte laat voor een goed gesprek in de spreekkamer over de vraag of een medische behandeling daadwerkelijk de beste optie is. Verder draagt ook de cultuur van fouten mijden en lijstjes afvinken in het medische domein bij aan medicalisering.
Goed gesprek
De rol van zorgverzekeraars in het huidige zorgstelsel is ook een factor in de toenemende medicalisering. Het zorgstelsel is zo ingericht dat het systeem artsen een prikkel geeft om over te gaan tot behandelen. Een goed gesprek met de patiënt wordt niet gefinancierd, maar een ingreep wel. Ook de farmaceutische industrie speelt een rol bij medicalisering, omdat het nu eenmaal bij haar rol past om verschijnselen te bezien door een medische bril en niet om deze te de-medicaliseren.
De huidige organisatie van geldstromen speelt eveneens een rol. Subsidies in het gezondheidsdomein gaan hoofdzakelijk naar onderzoek naar medische thema’s (die als ‘hard’ worden geduid), en minder naar sociale benaderingen (die als ‘soft’ worden aangemerkt). Ten slotte kan de toename van (commerciële) technologie in de zorg bijdragen aan medicalisering.
Verwachtingen
Het proces van medicalisering is echter niet louter toe te schrijven aan het handelen van zorgprofessionals, stelt de RVS. De samenleving heeft vaak ook onrealistische verwachtingen en idealen: ‘mensen kunnen hun hele leven gelijkmatig functioneren’, ‘het leven is maakbaar’, ‘perfectie is mogelijk op alle fronten’, en dan is het ook nog ‘vanzelfsprekend om constant te genieten’. Wanneer deze verwachtingen tot knelpunten leiden, wordt de oorzaak bij het individu gezocht.
Een goed deel van de oplossing ligt voor de RVS dan ook in het bijstellen van deze maatschappelijke verwachtingen en idealen. “Het is nu eenmaal niet zo dat iedereen een ideaal leven kan leiden: een zorgeloze jeugd, een snelle carrière, blijmoedig ouderschap en oud worden in blijvend goede gezondheid. Soms moeten mensen hun persoonlijke manier kunnen vinden om met knelpunten in levensfasen om te gaan”, aldus de raad.
Voor maatschappelijke problemen moeten vaker maatschappelijke oplossingen worden gezocht. “We moeten het meer hebben over de rol van leraren, werkgevers en maatschappelijk werkers”, zegt Pauline Meurs, voorzitter van de RVS. “Zij zijn bij uitstek de mensen die kunnen voorkómen dat mensen te snel of onnodig in het medische circuit terecht komen. Door op school en thuis meer ruimte te bieden aan druk gedrag dat ook gewoon bij de leeftijd kan horen, krijgen naar verwachting minder kinderen ten onrechte medicatie voorgeschreven. Door tijdens de opleiding te spreken over de brede context van gezinsplanning en de dilemma’s die daarbij horen, worden jongeren al vroeg geïnformeerd over afnemende vruchtbaarheid en wordt het vraagstuk van het combineren van gezin en carrière bespreekbaar gemaakt.”